Πλαστά διλήμματα γύρω από το Προσφυγικό - Μεταναστευτικό

Η αποχώρηση των αμερικανικών και ΝΑΤΟικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, μετά από είκοσι χρόνια ιμπεριαλιστικής επέμβασης, και η επικράτηση των Ταλιμπάν στην εξουσία της χώρας, αποτελεί μια σημαντική διεθνή εξέλιξη με ποικίλες συνέπειες και προεκτάσεις, θα πυροδοτήσει νέες, ακόμα πιο σημαντικές εξελίξεις. Ανάμεσα στα ζητήματα που απασχολούν τα αστικά επιτελεία, στην κορυφή της ατζέντας βρίσκεται το Προσφυγικό - Μεταναστευτικό.

Η διαχείριση της αναμενόμενης αύξησης των προσφυγικών - μεταναστευτικών ροών έχει τεθεί στο επίκεντρο της συζήτησης στα όργανα της ΕΕ, στις σχέσεις της με τις γειτονικές με το Αφγανιστάν χώρες (Πακιστάν, Ιράν κ.ά.), όπως και με την Τουρκία, που επιδιώκει να αναβαθμίσει τον ρόλο της ως διαμεσολαβητή ανάμεσα σε ΗΠΑ, ΕΕ και Ταλιμπάν, στην Ελλάδα. Στην αστική ειδησεογραφία, μάλιστα, ήρθε στο φως της δημοσιότητας «απόρρητη» έκθεση, που συζητήθηκε σύμφωνα με τα ρεπορτάζ σε συνεδρίαση του ΚΥΣΕΑ και στην οποία γίνεται λόγος για μαζικό κύμα 1.000.000 ή 2.000.000 Αφγανών προσφύγων που αναμένεται να φτάσουν στα ελληνικά σύνορα κοντά στα Χριστούγεννα, καθώς και για την πιθανότητα ενός θερμού επεισοδίου στον Εβρο.

Σ' αυτό το πλαίσιο, αναμοχλεύονται και καλλιεργούνται μια σειρά από παλιά και νέα ιδεολογήματα γύρω από το προσφυγικό - μεταναστευτικό ζήτημα, που συσκοτίζουν την αιτία του προβλήματος και «καθαγιάζουν» την αντιδραστική διαχείρισή του στις συνθήκες της καπιταλιστικής βαρβαρότητας, είτε υπό την εθνικιστική είτε υπό την κοσμοπολίτικη εκδοχή της.

«Κλειστά» ή «ανοιχτά» σύνορα

Οπως φάνηκε και με την πρόσφατη διαφωνία του πρωθυπουργού Κυρ. Μητσοτάκη με τον πρόεδρο του Ευρωκοινοβουλίου, Ντ. Σασόλι, στις εργασίες του «Στρατηγικού Φόρουμ στο Μπλεντ» της Σλοβενίας¹, επανέρχεται στη συζήτηση το γνωστό δίλημμα «ανοιχτά» ή «κλειστά» σύνορα για τους πρόσφυγες, που τάχα αποτελεί τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις προοδευτικές - αριστερές και τις συντηρητικές - δεξιές δυνάμεις στην Ευρώπη.

Το δίλημμα αυτό είναι πλαστό και επικίνδυνο. Σκόπιμα συγχέεται η ανάγκη υπεράσπισης της εδαφικής ακεραιότητας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων με την προστασία των μεταναστών και προσφύγων, που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους λόγω της εξαθλίωσης και του ιμπεριαλιστικού πολέμου. Οσοι το αναπαράγουν, αντικειμενικά, ηθελημένα ή αθέλητα, συνηγορούν στα περί «παραβίασης της εθνικής κυριαρχίας» από τους μετανάστες και πρόσφυγες, προσδίδοντάς τους - λίγο ως πολύ - την ιδιότητα «στρατού εισβολέων».

Συσκοτίζουν ότι τη δυνατότητα στην Τουρκία να αξιοποιεί τους κατατρεγμένους και ξεριζωμένους στα γεωπολιτικά της παιχνίδια, στην αμφισβήτηση των ελληνικών συνόρων όπως έγινε στις αρχές του 2020, την έδωσαν οι ίδιοι, με την κατάπτυστη Συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας, που υποστηρίζουν και υλοποιούν όλες οι κυβερνήσεις.

Ομως:

Τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας υπονομεύονται διαχρονικά από όλες τις αστικές κυβερνήσεις, με την εμπλοκή της στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς (βλ. αποστολή στρατευμάτων σε ξένες χώρες έξω από τα σύνορα, όπως και στο Αφγανιστάν) και τη συμμετοχή στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς ΝΑΤΟ και ΕΕ (βλ. ανάθεση φύλαξης των ελληνικών συνόρων στον διακρατικό κατασταλτικό μηχανισμό Frontex). Οι περιβόητοι «σύμμαχοι» της Ελλάδας δίνουν αέρα στα πανιά της τουρκικής επιθετικότητας, υπηρετώντας τα δικά τους συμφέροντα.

Οι μετανάστες και πρόσφυγες είναι τα θύματα της ιμπεριαλιστικής βαρβαρότητας και του πολέμου, έχουν στερηθεί τα αυτονόητα δικαιώματα στη ζωή, στην υγεία, στην ασφάλεια, στην εργασία, στη μόρφωση. Αυτά τα δικαιώματά τους είναι που πρέπει να προστατευτούν!

Εξάλλου, οι «αντιμαχόμενοι» θιασώτες της μίας ή της άλλης εκδοχής συμφωνούν στην ανάγκη κοινής ευρωπαϊκής λύσης, συζητούν στη βάση της πρότασης για το Νέο Σύμφωνο της ΕΕ για τη Μετανάστευση και το Ασυλο. Αυτό προβλέπει «διαμοιρασμό» της καταστολής και των απελάσεων, fast track απορρίψεις των αιτημάτων για άσυλο και απελάσεις, συνέχιση της πολιτικής εγκλωβισμού στις χώρες πρώτης υποδοχής, αναβάθμιση της Frontex. Αποκαλυπτική σε αυτήν την κατεύθυνση είναι η δέσμη προτάσεων του ΣΥΡΙΖΑ για την «ευρωπαϊκή αντιμετώπιση του Προσφυγικού» με βάση τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν, ζητώντας - ανάμεσα στα άλλα - Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Επιστροφών και Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου²!

Μετανάστες ή πρόσφυγες

Η διάκριση των εννοιών της μετανάστευσης και της προσφυγιάς έχει ιδιαίτερη αξία. Τα αστικά κράτη την αξιοποιούν υποκριτικά και επιλεκτικά, ανάλογα με την εκάστοτε συγκυρία και τα συμφέροντά τους. Κι αυτό γιατί ενώ το καθεστώς των προσφύγων διέπεται από τη Συνθήκη της Γενεύης και συμπληρωματικά μεταγενέστερα διεθνή κείμενα, και παρ' όλη τη συστηματική συρρίκνωση των προβλεπόμενων δικαιωμάτων από τη νομοθεσία της ΕΕ και των κρατών - μελών, για τους οικονομικούς μετανάστες δεν αναγνωρίζεται καμία ειδική προστασία. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και η «Διεθνής Σύμβαση για την Προστασία των Δικαιωμάτων των Μεταναστών Εργαζομένων και των Μελών των Οικογενειών τους», που υιοθετήθηκε από τον ΟΗΕ το 1990, αποτελεί κενό γράμμα για τη νομοθεσία της ΕΕ και των κρατών - μελών. Ετσι, το καθεστώς των οικονομικών μεταναστών καθορίζεται από την εθνική νομοθεσία, δηλαδή από τις ανάγκες των καπιταλιστών κάθε αστικού κράτους.

Την τελευταία κυρίως εικοσαετία, που διογκώθηκαν τα προσφυγικά κύματα εξαιτίας των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων, σταδιακά και συστηματικά τα αστικά και ιμπεριαλιστικά επιτελεία βαφτίζουν μετανάστες εκατομμύρια ξεριζωμένων από τις πατρίδες τους, που είτε μαστίζονται από τον πόλεμο είτε έχουν βυθιστεί στην εξαθλίωση και την καταστροφή από τις κάθε μορφής επεμβάσεις, ώστε να αποστερούνται την όποια προστασία έχει απομείνει για τους πρόσφυγες. Σε αυτήν τη διαπίστωση έχει προβεί και η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Σήμερα είναι χαρακτηριστικό ότι στα περισσότερα ευρωπαϊκά κείμενα γίνεται λόγος για τις «μεταναστευτικές ροές» από το Αφγανιστάν, ρητορική και πρακτική που κατά κόρον ακολουθεί και η ελληνική κυβέρνηση. Ολα τα προηγούμενα χρόνια, το ΚΚΕ έχει δώσει αγώνα προκειμένου οι ξεριζωμένοι του Αφγανιστάν να θεωρούνται πρόσφυγες και όχι μετανάστες.

Στη βάση μιας αντίστοιχης λαθροχειρίας, τα δικαιώματα των κατατρεγμένων ανθρώπων (αυτών που δεν σταματούν μπροστά σε κανένα τείχος ή συρματόπλεγμα και η απελπισία τους φτάνει ακόμα και στην αποβίβαση μαζί με τα παιδιά τους σε επικίνδυνες βαρκούλες) παραβιάζονται συστηματικά στα ελληνικά σύνορα από όλες τις κυβερνήσεις. Οι περισσότεροι δεν έχουν, όπως είναι φυσικό, άδεια εισόδου στη χώρα. Γι' αυτό και αντιμετωπίζονται ως «παράνομοι», ως «κίνδυνος», επαναπροωθούνται βίαια ή συλλαμβάνονται, κρατούνται και απειλούνται με απέλαση. Συχνά, με βάση και τη νομοθεσία που διαδοχικά έχουν ψηφίσει όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις, η δυνατότητα να καταθέσουν αίτηση ασύλου είναι προσχηματική, ενώ υπάρχουν καταγγελίες ότι σε ορισμένες περιπτώσεις δεν τους δίνεται καν αυτή η δυνατότητα. Η πρακτική αυτή έχει στηλιτευθεί ακόμα και από την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Ομως, θα έπρεπε από την αρχή να οδηγούνται σε αξιοπρεπείς δομές προσωρινής φιλοξενίας για τον αναγκαίο έλεγχο και την ταυτοποίηση, να απολαμβάνουν νομική συνδρομή και διερμηνεία για την κατάθεση των αιτημάτων τους, να μεταφέρονται στις χώρες πραγματικού προορισμού τους για την κατάθεση αιτήματος ασύλου.

Η Συνθήκη της Γενεύης και τα συμπληρωματικά διεθνή κείμενα

Η Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες υπογράφηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, με την καθοριστική συμβολή της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών κρατών, και συμπληρώθηκε με διεθνή κείμενα του ΟΗΕ το 1969, το 1984, καθώς και με την εντολή διεθνούς προστασίας που δόθηκε στην Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Τα τελευταία χρόνια και με την καθοριστική συμβολή της αντιδραστικής πολιτικής της ΕΕ, ξηλώνονται σταδιακά.

Το άρθρο 1 της Συνθήκης, που ορίζει την έννοια του πρόσφυγα³, διευρύνθηκε με τα παραπάνω διεθνή κείμενα, ώστε να περιλαμβάνει και όσους αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους λόγω ένοπλων συγκρούσεων, γενικευμένης και αδιάκριτης βίας, δηλαδή τους πρόσφυγες πολέμου. Τον διευρυμένο αυτόν ορισμό της έννοιας του πρόσφυγα διατηρεί (ακόμα) τόσο η ευρωπαϊκή όσο και η εθνική νομοθεσία, για να τον καταπατήσει βέβαια με μια σειρά άλλες ρυθμίσεις και πολιτικές.

Επιπλέον, από το άρθρο 31 της Συνθήκης⁴προκύπτει με σαφήνεια ότι η είσοδος στα σύνορα μιας χώρας με σκοπό την αναζήτηση ασύλου και προστασίας δεν πρέπει να θεωρείται παράνομη πράξη.

Ακόμα, το άρθρο 33 της Συνθήκης⁵ καθιερώνει τη λεγόμενη αρχή της μη επαναπροώθησης (άμεσης ή έμμεσης).

Παρ' όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια, μετά την ιμπεριαλιστική επέμβαση στη Συρία και ιδιαίτερα πρόσφατα, μετά τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν, επιχειρείται να θεμελιωθεί η ερμηνεία ότι ο πρόσφυγας έχει δικαίωμα να ζητήσει προστασία μόνο στη γειτονική της πατρίδας του χώρα. Ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Ν. Μηταράκης, στην πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή πάνω στον νέο νόμο για τις απελάσεις μίλησε καθαρά για παραβίαση του άρθρου 31 της Συνθήκης της Γενεύης όταν ένας πρόσφυγας (π.χ. Αφγανός) φτάνει στα ελληνικά σύνορα όχι απευθείας από την πατρίδα του, αλλά μετά τη διέλευσή του από ενδιάμεσες τρίτες χώρες. Με αυτόν τον τρόπο επιχείρησε να νομιμοποιήσει τις βίαιες επαναπροωθήσεις προς την Τουρκία που συστηματικά λαμβάνουν χώρα στα σύνορα, με τη συνδρομή της Frontex⁶.

Η παραπάνω εκδοχή αποτελεί κατάφωρη αυθαιρεσία για την ερμηνεία της Συνθήκης της Γενεύης και του Διεθνούς Δικαίου για τους πρόσφυγες. Φυσικά, μια τέτοια αυθαίρετη ερμηνεία ενδέχεται και να υιοθετηθεί από τα αστικά επιτελεία και τα δικαστήρια. Ομως, η ίδια η πραγματικότητα αποδεικνύει το σαθρό και απάνθρωπο χαρακτήρα της: Αραγε το Πακιστάν, με τις γνωστές σχέσεις που διατηρεί με τους Ταλιμπάν, είναι χώρα όπου οι Αφγανοί μπορούν να έχουν προστασία ως πρόσφυγες;!

Αλλωστε, η ερμηνεία αυτή δεν απέχει πολύ από το απαράδεκτο κατασκεύασμα της έννοιας της «ασφαλούς τρίτης χώρας»⁷, που καθιερώθηκε με την Οδηγία 32/2013 της ΕΕ και ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Στη βάση αυτής της Οδηγίας υπογράφηκε η κατάπτυστη Κοινή Δήλωση ΕΕ - Τουρκίας το 2016 και εκδόθηκε η πρόσφατη ΚΥΑ τον Ιούνη για την ένταξη της Τουρκίας στις «ασφαλείς τρίτες χώρες» για τους αιτούντες άσυλο από τη Συρία, τη Σομαλία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές⁸. Το αποτέλεσμα είναι οι συνοπτικές διαδικασίες για τις μαζικές απορρίψεις αιτημάτων ασύλου και ο διπλός εγκλωβισμός των ξεριζωμένων.

Η πραγματική διέξοδος

Η αλληλεγγύη στα θύματα των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και της καπιταλιστικής βαρβαρότητας είναι αδιαπραγμάτευτο καθήκον της εργατικής τάξης και του λαού. Αναπόσπαστο στοιχείο της είναι το μέτωπο απέναντι στον ρατσισμό, στον φασισμό, στη μισαλλοδοξία. Είναι για παράδειγμα σχεδόν ανατριχιαστικό το παραλήρημα που ξεδιπλώθηκε με αφορμή τα καλλιτεχνικά δρώμενα ανά την Ελλάδα για το ταξίδι της κούκλας - μικρής προσφυγοπούλας Αμάλ από τη Συρία, που περιλάμβανε από σκοταδιστικές, εμετικές ιαχές για το «μουσουλμανικό ξόανο που εισβάλλει στη χριστιανική μας πατρίδα» μέχρι τις πιο ύπουλες και επικίνδυνες απόψεις για «συναισθηματικό εκβιασμό»... Την ίδια περίοδο, ο αρμόδιος υπουργός Ν. Μηταράκης, στη συζήτηση γύρω από τον νέο νόμο για τις απελάσεις, έσπευδε να διαβεβαιώσει, ως μη όφειλε, ότι «η Ελλάδα είναι μια χριστιανική χώρα» (!), παραπέμποντας έμμεσα στα περί ισλαμοποίησης της Ελλάδας εξαιτίας των προσφύγων και μεταναστών.

Ταυτόχρονα, έχει σημασία να αποκαλυφθούν και οι διάφοροι κοσμοπολίτες, θιασώτες Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, που αξιοποιούν το δράμα των προσφύγων και μεταναστών στο πλαίσιο ανταγωνισμών και σχεδιασμών ιμπεριαλιστικών κέντρων.

Το εργατικό - λαϊκό κίνημα στη χώρα μας έχει δώσει δείγματα γραφής, αποκρούοντας τις ξενοφοβικές, φασιστικές και σκοταδιστικές φωνές, υπερασπιζόμενο τα δικαιώματα των μεταναστών και προσφύγων. Ο αγώνας για τα δικαιώματά τους είναι κοινός αγώνας ενάντια στην ενιαία αντεργατική και αντιλαϊκή πολιτική. Οι κομμουνιστές μπαίνουμε μπροστά απαιτώντας, σε σύγκρουση με τις αποφάσεις ΕΕ και κυβερνήσεων, να προχωρήσουν οι διαδικασίες ασύλου στις χώρες πραγματικού προορισμού των προσφύγων και όχι εγκλωβισμού στις χώρες υποδοχής, χωρίς απελάσεις, υπερδομές - φυλακές, με παράλληλη διασφάλιση όλων των δικαιωμάτων τους για άσυλο, για αξιοπρεπή στέγαση, εργασία, Παιδεία, Κοινωνική Πρόνοια. Μ' αυτά τα κριτήρια στεκόμαστε και μπροστά στις εξελίξεις στο Αφγανιστάν.

Παραπομπές

1. Η «σύγκρουσή» τους, όπως μεταφράστηκε από ορισμένους, αφορούσε την πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ για τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν. Ο Κυρ. Μητσοτάκης την υπερασπίστηκε. Ο Ντ. Σασόλι δήλωσε απογοητευμένος. Βλ. σχετικό ρεπορτάζ «Ριζοσπάστη» 2/9/2021.

2. Γιάννης Μουζάλας, πρώην υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, «Τα Νέα» 4-5/9/2021.

3. Είναι ένα άτομο που βρίσκεται εκτός της χώρας καταγωγής του ή του τόπου κατοικίας του, έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, κοινωνικής τάξης ή πολιτικών πεποιθήσεων και εξαιτίας αυτού του φόβου δίωξης αδυνατεί ή δεν επιθυμεί να απολαμβάνει την προστασία αυτής της χώρας ή την επιστροφή σ' αυτήν.

4. Αι συμβαλλόμεναι Χώραι δεν θα επιβάλλουν ποινικάς κυρώσεις εις πρόσφυγας λόγω παρανόμου εισόδου ή διαμονής, εάν ούτοι, προερχόμενοι απ' ευθείας εκ χώρας ένθα η ζωή ή η ελευθερία αυτών ηπειλείτο, εν τη εννοία του άρθρου 1, εισέρχωνται ή ευρίσκονται ήδη επί του εδάφους αυτών άνευ αδείας, υπό την επιφύλαξιν, πάντως, ότι ούτοι αφ' ενός μεν θα παρουσιασθούν αμελλητί εις τας αρχάς, αφετέρου δε, θα δώσουν επαρκείς εξηγήσεις περί της παρανόμου αυτών εισόδου ή διαμονής.

5. Καμία χώρα δεν μπορεί να εκδιώξει ή να επαναπροωθήσει πρόσφυγα με οποιονδήποτε τρόπο στα σύνορα των εδαφών όπου η ζωή ή η ελευθερία του θα απειληθούν για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, κοινωνικής τάξης ή πολιτικών πεποιθήσεων.

6. Βλ. συζήτηση στη Βουλή στις 30/7/2021 επί της Επίκαιρης Ερώτησης της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΚΚΕ για βίαιες και παράνομες επαναπροωθήσεις, τις οποίες παραδέχτηκε έμμεσα ο υπουργός Ν. Μηταράκης, στο όνομα προστασίας των συνόρων.

7. Βλ. άρθρο στον «Ριζοσπάστη» 19-20/6/2020, «Οταν ο ΣΥΡΙΖΑ αποδεχόταν την Τουρκία ως "ασφαλή τρίτη χώρα" για τους πρόσφυγες».

8. Σημειώνεται ότι η Τουρκία δεν αναγνωρίζει τη Συνθήκη της Γενεύης, παρά μόνο για πρόσφυγες από την Ευρώπη. Το ίδιο το Συμβούλιο, σε σχετική Ερώτηση του τότε ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Ν. Χουντή, το 2011, διατύπωνε την εξής θέση: «Το Συμβούλιο γνωρίζει καλά ότι η Τουρκία διατηρεί γεωγραφικούς περιορισμούς στη Σύμβαση της Γενεύης για τους πρόσφυγες και στο συμπληρωματικό πρωτόκολλό της. Ωστόσο, η θέση της ΕΕ στο θέμα αυτό παραμένει σαφέστατη: Ο περιορισμός αυτός δεν είναι σύμφωνος με το ενωσιακό κεκτημένο για το άσυλο, και η Τουρκία θα πρέπει να τον άρει και να εφαρμόσει πλήρως τη Σύμβαση της Γενεύης και το συμπληρωματικό πρωτόκολλό της» (H-000125/6.4.2011). Λίγα χρόνια αργότερα ήρθε η Κοινή Δήλωση ΕΕ - Τουρκίας, με την καθοριστική συμβολή της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ!

Της
Κατερίνας ΓΕΡΑΚΗ*
* Η Κατερίνα Γεράκη είναι υπεύθυνη της Διατμηματικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ για Πρόσφυγες και Μετανάστες