Με αφορμή τις ανακοινώσεις της κυβέρνησης σχετικά με τον νέο νόμο για τα πανεπιστήμια

Μετά από ένα μεγάλο διάστημα ζυμώσεων, άρθρων - «λαγών» σε ΜΜΕ και στο διαδίκτυο, πονημάτων «επιτροπών σοφών» κ.λπ., το υπουργείο Παιδείας παρουσίασε στην τελευταία σύνοδο των πρυτάνεων και στη συνέχεια έδωσε στη δημοσιότητα τους άξονες στους οποίους θα κινηθεί το νέο νομοσχέδιο για την Ανώτατη Εκπαίδευση.

Η πρόταση της ΝΔ για το πανεπιστήμιο - είτε αυτή εκπορεύεται από τον Τομέα Ανώτατης Παιδείας είτε από το υπουργείο Παιδείας - συμπυκνώνεται σε ένα πιο επιθετικό, «αυτόνομο» πανεπιστήμιο της αγοράς, με τη δομή και λειτουργία μιας μεγάλης επιχείρησης, με οριζόντια και καθετοποιημένα τμήματα ανάλογα με το τελικό «προϊόν», με διαφοροποιημένο πελατολόγιο, με επιχειρηματικά σχέδια, με αντίστοιχη διοίκηση και δείκτες απόδοσης κ.λπ. Είναι χαρακτηριστική η αποστροφή της υπουργού, κατά την ενημέρωση στην ΠΟΣΔΕΠ, ότι το υπουργείο επιθυμεί να δώσει πλήρη ελευθερία κινήσεων στις διοικήσεις και στο ΔΕΠ, γιατί «η ίδια έχω μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε εσάς από ό,τι εσείς στους εαυτούς σας», δίνοντας έτσι τον ορισμό της «αυτονομίας» αλά ΝΔ ή «αυτοδιοίκητου» αλά ΣΥΡΙΖΑ. Τα «αυτονομημένα» από την κρατική χρηματοδότηση ΑΕΙ είναι πλήρως «ελεύθερα» να «αυτοδιοικούνται» και να λαμβάνουν όποιες αποφάσεις κρίνουν ως πιο αρμόζουσες για κάθε ΑΕΙ, γνωρίζοντας ότι στο τέλος της ημέρας θα αξιολογηθούν από την ΕΘΑΑΕ με βάση τους δείκτες απόδοσης και τους μετρήσιμους στόχους που τα ίδια θα έχουν ορίσει, στα στρατηγικά σχέδια και στις προγραμματικές συμφωνίες που θα υπογράφουν με το υπουργείο. Με βάση αυτούς τους δείκτες θα σχεδιάζονται προγράμματα σπουδών, θα αναπτύσσονται υποδομές, θα προσλαμβάνεται προσωπικό με μια πλούσια γκάμα «ευέλικτων» σχέσεων εργασίας, θα ορίζονται και υποστηρίζονται ερευνητικές κατευθύνσεις κ.λπ. Ο στρατηγικός σχεδιασμός επιβάλλεται από την άναρχη και ανισόμετρη ανάπτυξη της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, όπως όλα στον καπιταλισμό, δεν μπορεί όμως να εξοστρακίζει τις ad hoc επιλογές της αγοράς για δράσεις, προγράμματα σπουδών, ανάπτυξη προϊόντων κατά παραγγελία συγκεκριμένων επιχειρηματικών ομίλων.

Αυτή η προσπάθεια για σχεδιασμένη ανάπτυξη από τη μια, χωρίς να «πνίγουν» την κερδοφόρα αναρχία της αγοράς από την άλλη, αποτυπώνεται τόσο στην πρόταση της ΝΔ όσο και στην αντιπρόταση του ΣΥΡΙΖΑ, με τις αντίστοιχες διαφοροποιήσεις στο μείγμα και στις εξαρτήσεις.

Πίσω από τις εύηχες λέξεις...

Η αξιολόγηση ντύνεται τον μανδύα της «κοινωνικής λογοδοσίας», εννοώντας σαφώς την αποτίμηση των εμπορικών αποτελεσμάτων που πετυχαίνουν. Η αξιολόγηση είναι απλώς ένα εργαλείο για την εφαρμογή κανόνων ανταγωνισμού ανάλογα με το μείγμα πολιτικής που προκρίνεται σε κάθε φάση της καπιταλιστικής οικονομίας, γι' αυτό άλλωστε και την αποδέχεται πλήρως και ο ΣΥΡΙΖΑ. Για μας είναι σαφές ότι η όποια λογοδοσία δεν αφορά την κοινωνική πλειοψηφία, αλλά την αστική τάξη και τους στόχους της. Είναι χαρακτηριστικό εξάλλου ότι η ανάγκη «λογοδοσίας» χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για την κατανομή της δημόσιας χρηματοδότησης, ενώ κάτι τέτοιο δεν απαιτείται από τα αντίστοιχα ιδιωτικά μαγαζιά (τουλάχιστον στο σημερινό επίπεδο ανταγωνισμού). Ετσι, το αποτέλεσμα της αξιολόγησης μπορεί σε πρώτη φάση να χρησιμοποιηθεί ως κριτήριο για την κρατική χρηματοδότηση, επιτείνοντας έτσι τη διαφοροποίηση μεταξύ των ιδρυμάτων (όπως είδαμε και από τα κριτήρια που τα ίδια τα ΑΕΙ επέλεξαν), αλλά και για το marketing του κάθε ΑΕΙ στη συνέχεια, προκειμένου να προσελκύει χρηματοδότηση από διάφορες πηγές. Ο τύπος της χρηματοδότησης την οποία θα προσελκύει το κάθε ΑΕΙ θα είναι τελικά αυτό που θα διαμορφώνει και τη διακριτή φυσιογνωμία του κάθε ιδρύματος (brand name). Ετσι, θα «ωριμάσει» η αναδυόμενη αγορά που λέγεται Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, πατώντας στα πόδια της όπως λένε.

Η «αυτονομία» σηματοδοτεί την πλήρη απελευθέρωση, από τον κρατικό έλεγχο, των υπηρεσιών που αφορούν φοιτητές και εργαζόμενους, και την πλήρη παράδοσή τους στην αγορά. Το κράτος παραμένει ως ρυθμιστής, θέτοντας το κανονιστικό πλαίσιο του ανταγωνισμού και της χωρίς διαμεσολάβηση σχέσης μεταξύ μονοπωλίων και πανεπιστημίων. Υπό αυτήν την έννοια λέμε ότι το «αυτοδιοίκητο» και η «αυτονομία» είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, που οι διαφορές τους αντανακλώνται στα διαφορετικά μοντέλα διοίκησης για τα οποία τόσο μελάνι έχει χυθεί όλο αυτό το διάστημα, δηλαδή πρυτανικές αρχές - Σύγκλητος ή πρυτανικές αρχές - Συμβούλιο Διοίκησης.

Από το νομοσχέδιο της ΝΔ δεν θα μπορούσε βέβαια να λείπει η αναφορά στην αριστεία, μια ωραία λέξη που πολύ έχει κακοποιηθεί, αφού έχει καταλήξει συνώνυμη με τον ανελέητο ανταγωνισμό (με όρους street fighting και όχι με όρους fair play...), με την επιβίωση λίγων (που άντεξαν) και εκλεκτών (που είχαν τα μέσα). Η αριστεία, σε όσα μέχρι τώρα έχουν δοθεί στη δημοσιότητα από το υπουργείο Παιδείας, συνδέεται κυρίως με την εμπορευματοποίηση της Ερευνας, τις ανταποδοτικές υποτροφίες, τη στελέχωση των πανεπιστήμιων και την εκλογή - εξέλιξη μελών ΔΕΠ.

Σταχυολογώντας από τους άξονες που έδωσε το υπουργείο

Σύμφωνα με τη φιλοσοφία που διαπερνά το κυοφορούμενο νομοσχέδιο, η ποιοτική αναβάθμιση των ΑΕΙ θα επιτευχθεί μέσα από αλλαγές σε 3 άξονες: α) Προγράμματα σπουδών στο πνεύμα της Συνθήκης της Μπολόνια και των νομοθετημάτων των κυβερνήσεων της τελευταίας 20ετίας, β) ανάπτυξη ερευνητικών υποδομών και στελέχωσή τους στη λογική του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας και της σύνδεσής του με τον Ενιαίο Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης (Berlin Communique, 2003), γ) εκλογή και εξέλιξη ΔΕΠ.

Πρόκειται για ρυθμίσεις που εξειδικεύουν το πλαίσιο για αυτονόμηση των προγραμμάτων σπουδών από τα Τμήματα και οδηγούν σε περαιτέρω αυτονόμηση του πτυχίου από το επάγγελμα. Επίσης, θεσμοθετούν τον ρόλο της αγοράς στη σχεδίαση και ανάπτυξη προγραμμάτων σπουδών, με πλήρη απελευθέρωση των μεταπτυχιακών και των διδάκτρων τους, με μεταπτυχιακά κατά παραγγελία της αγοράς, αλλά και με βιομηχανικά διδακτορικά.

Σε συνάρτηση με τις αλλαγές στα προγράμματα σπουδών και τον ρόλο της αγοράς σε αυτά πρέπει να δούμε και την εξαγγελία για εκσυγχρονισμό του πλαισίου λειτουργίας της πρακτικής άσκησης, που στοχεύει στη συστηματική τροφοδότηση της αγοράς με «ειδικευόμενους» φτηνούς εργαζόμενους. Πρόκειται για εξειδίκευση της τάσης στην ΕΕ και διεθνώς για αντιμετώπιση της αντιστοιχίας δεξιοτήτων, επιτάχυνση του ρυθμού αποφοίτησης και τροφοδοσίας της αγοράς με «ευέλικτους», σχετικά ανειδίκευτους εργαζόμενους, που αφού λάβουν κάποιες βασικές γνώσεις στο πανεπιστήμιο θα μαθαίνουν τα υπόλοιπα στη δουλειά (work based learning), ώστε να τους «διαμορφώνει» ο εργοδότης όπως θέλει.

Η διεύρυνση των διδάκτρων, εκτός από την απελευθέρωσή τους στα μεταπτυχιακά, προδίδεται επίσης από τη θέσπιση «ανταποδοτικών υποτροφιών», που σημαίνει ότι όποιος δεν έχει να πληρώσει μπορεί να δουλεύει τζάμπα μέσα στο πανεπιστήμιο, καλύπτοντας έτσι ένα μέρος των τραγικών ελλείψεων σε διοικητικό και τεχνικό προσωπικό.

Στον τομέα της Έρευνας επιχειρείται η οργάνωσή της μέσα στα πανεπιστήμια στη λογική του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας και της σύνδεσής του με τον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης. Από όσα ανακοινώθηκαν είναι σαφής η ενίσχυση της κινητικότητας των ερευνητών, στα πρότυπα της ΕΕ, και η θεσμοθέτηση της λογικής «βρες λεφτά και έλα», προκειμένου να επαναπατριστεί ένα μέρος του επιστημονικού δυναμικού που έφυγε από τη χώρα την τελευταία δεκαετία. Σε αυτήν την κατεύθυνση προβλέπεται χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης για την κινητικότητα ερευνητών, ενώ η υπουργός αναφέρθηκε και σε υποστηρικτικές τροπολογίες, π.χ. για τις αμοιβές επισκεπτών καθηγητών. Αυτά αναμένεται να ενισχύσουν τον ήδη έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των ερευνητών με επισφαλείς συνθήκες εργασίας και τις άθλιες εργασιακές σχέσεις στον κλάδο. Είναι δηλαδή συνεπή με τους όρους ανταγωνισμού που επιδιώκεται να επικρατήσουν σε όλα τα επίπεδα και όλες τις λειτουργίες του πανεπιστημίου.

Οι ρυθμίσεις αναφορικά με την εκλογή και εξέλιξη μελών ΔΕΠ προωθούνται στο όνομα του εκσυγχρονισμού και της πάταξης της αδιαφάνειας και του νεποτισμού, γνωστών από χρόνια παθογενειών, που όμως κανένα σύστημα εκλογής δεν έχει πατάξει μέχρι σήμερα. Το βέβαιο είναι ότι τα κριτήρια «αριστείας» που θα ισχύσουν, στην οποιαδήποτε μορφή τους, θα προωθούν την επιχειρηματική δράση του ΔΕΠ, θα εδραιώνουν τον ρόλο του καθηγητή - μάνατζερ - επιχειρηματία, θα επιβραβεύουν την προσέλκυση ιδιωτικής χρηματοδότησης, την παραγωγή εμπορικής αξίας και την «ευελιξία» στις εργασιακές σχέσεις, και θα τιμωρούν - αν δεν ποινικοποιούν, και μέσω του νέου Πειθαρχικού - τη διαφορετική άποψη ή στάση.

Κάτω από την ομπρέλα της σύνδεσης των ΑΕΙ με την κοινωνία περιλαμβάνονται μια σειρά ρυθμίσεις για διευκόλυνση των νεοφυών επιχειρήσεων (start ups), παροχή υπηρεσιών από εργαστήρια, αξιοποίηση της ακίνητης αλλά και της άυλης περιουσίας των ΑΕΙ από νέες ΑΕ, μορφές μη τυπικής εκπαίδευσης, όπως τα θερινά και χειμερινά σχολεία για προσέλκυση «εκπαιδευτικού τουρισμού» ή τα προγράμματα κατάρτισης στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης κ.ά. Πρόκειται δηλαδή για τις υπόλοιπες εμπορευματικές λειτουργίες του πανεπιστημίου, πλην της τυπικής εκπαίδευσης, που κι αυτές διευκολύνονται με γνώμονα τα κέρδη που μπορούν να αποφέρουν στα ιδρύματα. Ενδιαφέρον έχει και η διευκρίνιση ότι το νέο πανεπιστήμιο θα λειτουργεί μεν σαν επιχείρηση, αλλά θα διατηρήσει τον ...μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα του. Αραγε η επένδυση αποθεματικών των ΕΛΚΕ σε spin off, ή άλλα επιχειρηματικά σχέδια που έχουν ήδη προωθηθεί και υλοποιούνται από αρκετά πανεπιστήμια, με τι κριτήρια θα αποφασίζονται αν όχι την κερδοφορία τους;

Τέλος, το κομμάτι εκσυγχρονισμού του ΔΟΑΤΑΠ στοχεύει στην παραπέρα εναρμόνιση με Οδηγίες της ΕΕ και στη ρύθμιση του άναρχου τοπίου που έχει διαμορφωθεί με τα διάφορα κολέγια, στη λογική όμως της παραπέρα αποσύνδεσης του πτυχίου από το επάγγελμα, της μετατροπής του πτυχίου σε ένα προσόν ανάμεσα σε άλλα, που την αξία του τελικά την κρίνει η αγορά.

Η πρότασή μας για το πανεπιστήμιο, οδηγός στις διεκδικήσεις μας σήμερα

Στον αντίποδα, έγκαιρα και πριν από όλα τα αστικά κόμματα το Κόμμα μας, το ΚΚΕ, παρουσίασε την πρότασή του για το πανεπιστήμιο, τονίζοντας ότι είναι στόχος συνδεδεμένος με τη σοσιαλιστική οικοδόμηση αλλά και οδηγός για τις διεκδικήσεις μας σήμερα: Οχι για να επιστρέψουμε σε ένα πανεπιστήμιο προηγούμενων δεκαετιών, όσο θελκτικό κι αν φαντάζει αυτό σήμερα μετά από δύο δεκαετίες ανατροπών, αποκλεισμών και επιχειρηματικής λειτουργίας του πανεπιστημίου, αλλά για να περιφρουρήσουμε το δικαίωμα στη μόρφωση για τα παιδιά της λαϊκής οικογένειας, να εξασφαλίσουμε ζωτικό χώρο για την κάλυψη των σύγχρονων αναγκών της κοινωνικής πλειοψηφίας, να προφυλάξουμε ανθρώπινους και υλικούς πόρους από την υπερεκμετάλλευση, να διατηρήσουμε και να διευρύνουμε εστίες αντίστασης, να δημιουργήσουμε πατήματα για αντεπίθεση με καλύτερους όρους.

Σε αυτήν τη βάση καλούμε σε συμπόρευση το αγωνιστικό - ριζοσπαστικό τμήμα του λαού μας, που βρίσκεται και μέσα στα πανεπιστήμια, με στόχο και την ανάδειξη του κοινωνικού ρόλου που έχει η επιστήμη σήμερα. Σε αυτήν την απαιτητική υπόθεση καλούμε να πάρουν μέρος οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, οι ερευνητές, τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, δημιουργώντας μαζί μας ένα διακριτό - δυναμικό ρεύμα που αντιπαρατίθεται στην κυρίαρχη ιδεολογία των εκμεταλλευτών.

 Της Αφροδίτης Κτενά, μέλους του Τμήματος Παιδείας και Έρευνας της ΚΕ του ΚΚΕ