Από την αφύπνιση στην εξέγερση

ΤΟ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ 1972 - 1973

Αν το 1973 υπήρξε ο χρόνος κορύφωσης των φοιτητικών αγώνων ενάντια στη δικτατορία και τους ξένους προστάτες της, το 1972 ήταν ο χρόνος αφύπνισης του φοιτητικού κινήματος. Με κεντρικό αίτημα την κατάργηση των διορισμένων διοικήσεων στους φοιτητικούς συλλόγους και την πραγματοποίηση ελεύθερων εκλογών, ώστε οι ίδιοι οι φοιτητές να εκλέξουν τα συλλογικά τους όργανα, από τις αρχές του 1972, παρατηρείται μια συσπείρωση και μια κινητικότητα του φοιτητικού κόσμου, που συνεχώς, μέρα με τη μέρα, αυξάνει αλματωδώς.

Είναι γεγονός ότι από την πρώτη χρονιά που διορίστηκαν διοικήσεις στους φοιτητικούς συλλόγους (1969) υπήρχε και απόφαση του Πρωτοδικείου, η οποία όριζε ότι με το πέρας της θητείας αυτών των διοικήσεων έπρεπε να διενεργηθούν εκλογές για την ανάδειξη νέων. Κι όμως, το καθεστώς ξαναδιορίζει διοικήσεις για τα ακαδημαϊκά έτη 1970 - '71, 1971 - '72 και το ίδιο θα έκανε για την περίοδο 1972 - '73, αν αυτή τη φορά δε συναντούσε τη φοιτητική αντίδραση. Συγκεκριμένα, οι φοιτητές αντιδρούν στις διορισμένες διοικήσεις με κάθε μέσο: Με το θεσμό των παράνομα εκλεγμένων επιτροπών που θα κυριαρχήσει σύντομα σ' όλο το φοιτητικό χώρο, κόντρα στις διορισμένες διοικήσεις, με κινητοποιήσεις και συγκεντρώσεις, με ψηφίσματα διαμαρτυρίας, καθώς και με προσφυγές στο Πρωτοδικείο, όπως αυτή των φοιτητών της Νομικής Αθηνών στις 21 Μάρτη του 1972. Η κατάσταση αυτή, καθώς και οι αποφάσεις των Πρωτοδικείων για διενέργεια εκλογών στους φοιτητικούς συλλόγους το αργότερο μέχρι τις 10 Γενάρη του 1973 υποχρεώνει τη χούντα και τα όργανά της να προκηρύξουν εκλογές για τις 20 Νοέμβρη 1972. Ομως, προηγουμένως έχουν ληφθεί όλα τα μέτρα, ώστε το αποτέλεσμα να είναι στα μέτρα του καθεστώτος: Εξαγγέλλονται 5 μέρες πριν τις εκλογές μέτρα υπέρ των φοιτητών, στρατεύονται δέκα συνδικαλιστές φοιτητές, γιατί "δεν επέδειξαν εθνικήν διαγωγήν", οι πιο δραστήριοι κουβαλιούνται μαζικά στην Ασφάλεια για τις σχετικές συστάσεις, δηλαδή για τρομοκράτηση των ίδιων και των συμφοιτητών τους. Επίσης, σε πολλές σχολές, οι εφορευτικές επιτροπές διορίζονται αντί να εκλέγονται και απαγορεύεται η παρουσία φοιτητών κατά τη διαλογή των ψηφοδελτίων. Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι φανερό ότι οι εκλογές είναι εκλογές - παρωδία. Πάντως, το φοιτητικό κίνημα επικροτεί τη θέση της Αντι-ΕΦΕΕ για αγωνιστική συμμετοχή, καταγγελία και αντιμετώπιση, στο μέτρο του δυνατού, των προσπαθειών νόθευσης του αποτελέσματος, αποκρούει την παθητικότητα και την αποχή, αν και σε ορισμένες σχολές αποχή πραγματοποιείται και, μάλιστα, με θεαματικά αποτελέσματα.

Γενικά, οι εκλογές, πέραν της επιχείρησης νόθευσης, χαρακτηρίζονται από τις επιθέσεις της Αστυνομίας εναντίον των φοιτητών, τις μεταξύ τους συγκρούσεις και τις αθρόες συλλήψεις πρωτοπόρων του κινήματος. Ετσι, το φοιτητικό κίνημα παίρνει το βάπτισμα του πυρός.

Ο θερμός Φλεβάρης του '73

Ο Φλεβάρης του 1973, αν και χειμωνιάτικος μήνας, υπήρξε αρκετά θερμός για το φοιτητικό κίνημα, που είχε βγει πιο έμπειρο, περισσότερο ώριμο, πιο μαχητικό, περισσότερο ατσαλωμένο από την αντιπαράθεση με τη χούντα στις εκλογές - παρωδία του Νοέμβρη του 1972.

Στις 20 του Γενάρη πραγματοποιείται η αποχή των Αρχιτεκτόνων και των Χημικών Μηχανικών από τα μαθήματα, που καταγγέλλουν τη χούντα ότι προσπαθεί να ιδρύσει ξενόγλωσσα πανεπιστήμια και ξενόγλωσσες ανώτερες σχολές στην Αθήνα. Σε απάντηση, η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου κλείνει το ίδρυμα και μέχρι της 31 του μήνα που θα μείνει κλειστό φρουρείται από ασφαλίτες. Οι φοιτητές αντιδρούν στην απόφαση για κλείσιμο του Πολυτεχνείου με αντιδικτατορική πορεία προς τη Νομική, η οποία θα καταλήξει σε σύγκρουση με την Αστυνομία στο ύψος της Ιπποκράτους.

Στις 12 του Φλεβάρη, η χούντα προχωρεί σε μια ακόμη πρόκληση εναντίον του φοιτητικού κινήματος. Δημοσιεύει το περιβόητο 1374/73 διάταγμα, που αφορά την αναγκαστική στράτευση των φοιτητών. Συγκεκριμένα, προβλέπεται η διακοπή αναβολής των φοιτητών με διάφορες προφάσεις και με ουσιαστικό σκοπό να χτυπηθεί ο φοιτητικός συνδικαλισμός και να αποκεφαλιστεί το φοιτητικό κίνημα από την ηγεσία του. Το διάταγμα ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων, όχι μόνο μέσα στους φοιτητές. Το καταγγέλλουν με κοινή δήλωσή τους ακόμη και κορυφαίοι αστοί πολιτικοί, όπως ο Π. Κανελλόπουλος, ο Γ. Μαύρος, ο Ι. Ζίγδης, ο Π. Παπαληγούρας, ο Γ. Ράλλης και ο Δ. Παπασπύρου, καθώς και πανεπιστημιακοί, όπως ο Γ. Πεσματζόγλου και ο Ι. Θεοδωρόπουλος. Ομως, το καθεστώς δεν υποχωρεί και στις 15 Φλεβάρη αναγγέλλει τη στράτευση 37 φοιτητών, ενώ την επομένη άλλων 51.

Στις 13 Φλεβάρη, η Αστυνομία θα διαλύσει με ξεχωριστή αγριότητα νέα διαδήλωση των φοιτητών του Πολυτεχνείου, που κατευθύνεται προς την Αλεξάνδρας και την Πατησίων, με σκοπό να φτάσει στην Εμπορική Σχολή. Εκείνες τις μέρες, εκδηλώσεις των φοιτητών της Θεσσαλονίκης τούς φέρνουν σε σύγκρουση με τα όργανα της χούντας. Ο Σταματόπουλος, υφυπουργός Προπαγάνδας της δικτατορίας, δηλώνει ότι "οι επιτροπές των φοιτητών καθοδηγούνται από τους κομμουνιστάς, μέσω των ραδιοφωνικών εκπομπών της Φωνής της Αλήθειας". 14 Φλεβάρη: Χιλιάδες φοιτητές συγκεντρώνονται στους πανεπιστημιακούς χώρους - στην Πανεπιστημιούπολη, στη Νομική, στο Χημείο, στο Πολυτεχνείο και αλλού - για να οργανώσουν την αντίδρασή τους στο φασιστικό μέτρο της στράτευσης. Η αγωνιστική διάθεση έχει φτάσει στο κατακόρυφο και το καθεστώς δείχνει τα δόντια του στο Πολυτεχνείο, όπου εκατοντάδες αστυνομικοί το έχουν ζώσει και είναι έτοιμοι να επέμβουν ανά πάσα στιγμή. Στην πραγματικότητα, όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, η απόφαση του καθεστώτος ήταν να χτυπήσει πάση θυσία στο Πολυτεχνείο, πράγμα που έκανε κατά τις πρώτες απογευματινές ώρες κι όταν όλα έδειχναν ότι η κατάσταση είχε εκτονωθεί. Ετσι, η εισβολή των οργάνων της τάξης στο χώρο του ιδρύματος εξελίχθηκε σε πραγματικό μακελειό. Οι αστυνομικοί συναγωνίζονται ο ένας τον άλλον σε βαρβαρότητα. Πολλοί είναι οι φοιτητές που τραυματίζονται και πάνω από 100 θα συλληφθούν. Η σύγκλητος του Πολυτεχνείου παραιτείται σε ένδειξη διαμαρτυρίας.

16 Φλεβάρη: Το κτίριο της Νομικής και της Φιλοσοφικής στη Σόλωνος κατακλύζεται από 2.500 περίπου φοιτητές, που ζητούν να τους δοθεί αίθουσα για να πραγματοποιήσουν γενική συνέλευση και να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους για ακαδημαϊκές ελευθερίες και απόσυρση του φασιστικού μέτρου για τη στράτευση. Το τετράγωνο πολιορκείται από αστυνομικές δυνάμεις, ασφαλίτες και φιλοδικτατορικούς φοιτητές, τραμπούκους της ΕΚΟΦ. Οι φοιτητές κλείνουν τις πόρτες και ανεβαίνουν στην ταράτσα του κτιρίου, πετούν προκηρύξεις, φωνάζουν συνθήματα. Κατά τις 5 το απόγευμα και αφού έχουν πάρει υποσχέσεις από τον πρύτανη ότι θα προωθηθούν τα αιτήματά τους, αποφασίζουν να αποχωρήσουν από το κτίριο. Ομάδες φοιτητών σπάζουν τον αστυνομικό κλοιό και ξεχύνονται στους δρόμους, φωνάζοντας αντιδικτατορικά συνθήματα. Μέσα στη Νομική και έξω στους δρόμους γίνονται συμπλοκές με την Αστυνομία και η τελευταία, ως συνήθως, επιδεικνύει ξεχωριστή βαρβαρότητα. Την άλλη μέρα, στην πόρτα του κτιρίου της Νομικής και Φιλοσοφικής, τοποθετείται πινακίδα που γράφει: "ΛΟΓΩ ΤΩΝ ΠΡΟΚΛΗΘΕΙΣΩΝ ΖΗΜΙΩΝ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΤΗΝ ΠΑΡΕΛΘΟΥΣΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΚΛΕΙΣΤΟΝ ΔΙ' ΕΠΙΣΚΕΥΑΣ".

21 Φλεβάρη: Από πολύ πρωί φοιτητές και φοιτήτριες συρρέουν στο κτίριο της Νομικής και το καταλαμβάνουν. Κατά το μεσημέρι στο χώρο της σχολής έχουν συγκεντρωθεί πάνω από τέσσερις χιλιάδες φοιτητές και φοιτήτριες. Οι πόρτες αμπαρώνουν, ο ενθουσιασμός και το πάθος για αγώνα έχει φτάσει στο ζενίθ. Η ταράτσα του κτιρίου είναι κατάμεστη, η σημαία μεσίστια και τεράστια πανό απλώνονται. Ακούγονται τραγούδια της αντίστασης και κυριαρχούν συνθήματα με αντιδικτατορικό και αντιιμπεριαλιστικό περιεχόμενο, όπως "Κάτω η Χούντα", "Εξω οι αμερικανοί" κ.ά. Σιγά - σιγά γύρω από τη Νομική συγκεντρώνεται λαός για συμπαράσταση στους αγωνιζόμενους φοιτητές. Το πλήθος όλο και αυξάνει και κάποια στιγμή θα ξεπεράσει τις 30 χιλιάδες. Το καθεστώς ανησυχεί. Επιστρατεύει όλες του τις δυνάμεις, απομονώνει τη Σόλωνος, τη Μασσαλίας, τη Σίνα, διακόπτει τη συγκοινωνία στην Ακαδημίας. Στο κέντρο της πρωτεύουσας πραγματοποιούνται μικροσυμπλοκές πολιτών με την Αστυνομία.

Στις 22 Φλεβάρη, η Αθήνα είναι και πάλι στο πόδι. Οι αγωνιζόμενοι φοιτητές, μέσα από τη Νομική, από την ταράτσα και τα παράθυρα, δίνουν τον τόνο, φωνάζοντας συνθήματα ενάντια στο καθεστώς. Ο λαός αρχίζει και πάλι να συρρέει κατά κύματα. Στο κέντρο της Αθήνας οργανώνονται δεκάδες διαδηλώσεις. Οι δρόμοι γεμίζουν προκηρύξεις και οι συγκρούσεις με την Αστυνομία δεν αργούν να έρθουν.

Τελικά, ύστερα από διαπραγματεύσεις, κατά τις 6 το απόγευμα, οι φοιτητές ανοίγουν τις πόρτες της Νομικής και εγκαταλείπουν τη σχολή. Η Αστυνομία προσπαθεί να αποκόψει το ρεύμα των φοιτητών που αποχωρούν, από το λαό που είχε συγκεντρωθεί στους γύρω δρόμους. Κι αυτό για να αποφύγει τις διαδηλώσεις. Δεν τα καταφέρνει. Σε λίγο η Αθήνα συγκλονίζεται από διαδηλώσεις, τραγούδια, συνθήματα και συγκρούσεις με τις δυνάμεις ασφαλείας. Η ανοιχτή αντιπαράθεση λαού και καθεστώτος θα κρατήσει ως αργά το βράδυ.

Λίγες μέρες αργότερα, στις 2 του Μάρτη, ο δικτάτορας Παπαδόπουλος συγκεντρώνει στην αίθουσα της Βουλής τα μέλη των Συγκλήτων και βρίζει, απειλεί, εξευτελίζει όλους αυτούς που αποτελούν την πνευματική ηγεσία του τόπου. Αντίδραση καμία. Το καθηγητικό κατεστημένο λουφάζει.

Το φοιτητικό κίνημα όμως δε θα λουφάξει. Οι αγώνες στις σχολές, όχι μόνο της Αθήνας, αλλά και των άλλων πόλεων της χώρας, θα συνεχιστούν αμείωτα ως την έναρξη των διακοπών του καλοκαιριού.

Η εξέγερση του Νοέμβρη

Η έναρξη της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς, το φθινόπωρο του '73, βρίσκει το φοιτητικό κίνημα ισχυρό, ακμαίο, ωριμότερο, αμετακίνητο στις θέσεις του, με υψηλό φρόνημα, έτοιμο να παλέψει για να πετύχει τους στόχους του. Αλλωστε, λήγει και η θητεία των διοικήσεων των φοιτητικών συλλόγων που είχαν προέλθει από τις εκλογές - παρωδία του προηγούμενου έτους και είναι φανερό πως οι φοιτητές με ακόμη μεγαλύτερη οξύτητα θα διεκδικήσουν ελεύθερες εκλογές και συλλόγους με διοικήσεις εκλεγμένες από τους ίδιους.

Από την άλλη, το καθεστώς περνάει δύσκολες στιγμές, όσο κι αν επιδιώκει να παρουσιάσει διαφορετική εικόνα. Το κίνημα του Ναυτικού στις 23 Μάη του '73, η οικονομική κρίση και ο πληθωρισμός, η άνοδος των εργατικών, αγροτικών και άλλων λαϊκών αγώνων, οι διεθνείς εξελίξεις που ενισχύουν το παγκόσμιο αντιιμπεριαλιστικό ρεύμα, οι εξελίξεις στον αραβικό κόσμο και στη Μεσόγειο κ.ά. φέρνουν τη χούντα σε πολύ δύσκολη θέση. Γίνεται πια φανερό σ' αυτούς που κινούν τα νήματα, στους Αμερικανούς και τους ντόπιους συνεργάτες τους, πως πρέπει να ετοιμαστεί διάδοχη λύση. Κι όντως ετοιμάζεται, μετο δημοψήφισμα για το πολιτειακό και τη "φιλελευθεροποίηση" του Μαρκεζίνη. Ο λαός, όμως, και το φοιτητικό κίνημα δεν ξεγελιούνται. Τα σχέδια της χούντας και των ξένων υποστηρικτών της ξεσκεπάζονται και σ' αυτό συμβάλλουν αποφασιστικά εκείνες οι αντιστασιακές δυνάμεις, με τους κομμουνιστές στην πρώτη γραμμή, που καταγγέλλουν τη "φιλελευθεροποίηση" και βγάζουν τη μάσκα από το καθεστώς.

Τις τελευταίες μέρες του Οκτώβρη και το πρώτο δεκαπενθήμερο του Νοέμβρη (ως την κατάληψη του Πολυτεχνείου), τα γεγονότα κυλάνε σαν χιονοστιβάδα. Η 28η Οκτώβρη γιορτάζεται από το λαό με μαχητικές αντιδικτατορικές διαδηλώσεις. Στις 4 του Νοέμβρη, που είναι το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου, οργανώνεται παλλαϊκή αντιδικτατορική διαδήλωση. Πραγματοποιούνται συγκρούσεις με την Αστυνομία και συλλαμβάνονται 17, που θα δικαστούν λίγες μέρες μετά στις 8 του μηνός. Η δίκη αυτή θα αποτελέσει μια ακόμη ευκαιρία για να διαδηλώσουν ο λαός και η φοιτητική νεολαία τα αντιδικτατορικά τους αισθήματα. Γίνεται μεγάλη συγκέντρωση και κυριαρχούν τα συνθήματα: "Κάτω η Χούντα", "Δημοκρατία", "Φτάνει η δικτατορία", "Ο φασισμός δε θα περάσει", "Να παραιτηθεί η κυβέρνηση Μαρκεζίνη", "Λευτεριά στους κρατούμενους" κ.ά. Νέες επιθέσεις της Αστυνομίας, νέες συγκρούσεις, νέες συλλήψεις. Ολα δείχνουν πως οι εξελίξεις θα είναι ραγδαίες.

Στους φοιτητικούς χώρους η κατάσταση είναι έκρυθμη. Ο Νοέμβρης βρίσκει τους φοιτητές της Γεωπονικής να πραγματοποιούν για δεύτερο δεκαπενθήμερο απεργία. Γίνονται συγκεντρώσεις στις σχολές, χωρίς την άδεια των πρυτανικών αρχών. Πραγματοποιούνται συγκεντρώσεις και στη Θεσσαλονίκη. Γενικά, επικρατεί μια κατάσταση αναβρασμού και ο χουντικός υπουργός Παιδείας Π. Σιφναίος αναγκάζεται να κάνει ελιγμό: Υπόσχεται ελεύθερες εκλογές στα πανεπιστήμια μετά τις βουλευτικές εκλογές. Δηλώνει ότι θα επαναφέρει τους στρατευθέντες φοιτητές την άνοιξη του '74 κι ότι θα πάρει και άλλα μέτρα για "να εξαλειφθούν λυπηρά κατάλοιπα του πρόσφατου παρελθόντος". Οι φοιτητές δεν ξεγελιούνται.

Από τις 7 ως τις 14 Νοέμβρη σημειώνεται άνοδος των αγώνων του φοιτητικού κινήματος. Στις 7 Νοέμβρη οι αγρονομοτοπογράφοι και οι χημικοί μηχανικοί του Πολυτεχνείου σε συγκέντρωσή τους διακηρύσσουν τα αιτήματα του φοιτητικού κινήματος και αποφασίζουν εκλογές για τις 27 Νοέμβρη. Στις 8 - 12 Νοέμβρη: 1.500 περίπου φοιτητές της Ιατρικής κάνουν μαχητική συγκέντρωση στο Γουδί. Εξακόσιοι φοιτητές πραγματοποιούν μαχητική συγκέντρωση στην Πάτρα. Οι φοιτητές της Γεωπονικής αποφασίζουν να συνεχίσουν την αποχή. Στην Πάντειο και την Οδοντιατρική, εξαναγκάζονται σε παραιτήσεις τα διορισμένα ΔΣ κλπ.

Η χούντα επιχειρεί έναν ακόμη ελιγμό, όταν στις 13 Νοέμβρη ο Σιφναίος πηγαίνει στο Πολυτεχνείο και προσπαθεί να πείσει τις επιτροπές αγώνα των 5 σχολών ότι δεν πρέπει να ζητάνε φοιτητικές εκλογές πριν τις βουλευτικές. Στην πραγματικότητα, εκβιάζει, λέγοντας ότι έχει το νομοσχέδιο για τις φοιτητικές εκλογές στην τσέπη και αν οι φοιτητές δεν το δεχτούν, εκείνο που θα ακολουθήσει - αν ξεσπάσουν διαδηλώσεις και απεργίες - θα είναι η αιματοχυσία.

Στις 14 του Νοέμβρη, στο Πολυτεχνείο γίνεται συγκέντρωση, ώστε να πειστεί η Σύγκλητος και να δώσει τυπικά την άδεια να γίνουν οι γενικές συνελεύσεις που έχουν οριστεί για το μεσημέρι. Το ίδιο χρονικό διάστημα, στη Νομική πραγματοποιείται παμφοιτητική συγκέντρωση, για να καθοριστεί η στάση των φοιτητών απέναντι στην άρνηση του Σιφναίου να πραγματοποιηθούν μέσα στο φθινόπωρο οι φοιτητικές εκλογές. Κατά το μεσημέρι στο Πολυτεχνείο αρχίζουν οι γενικές συνελεύσεις, ενώ στο προαύλιο συνεχίζεται η συγκέντρωση των φοιτητών με αντιδικτατορικά συνθήματα. Η Αστυνομία ζώνει το κτίριο και οι σπουδαστές πετάνε νεράτζια στους αστυνομικούς. Στη Νομική που γίνεται η παμφοιτητική συγκέντρωση φτάνει η είδηση ότι στο Πολυτεχνείο γίνονται επεισόδια. Ετσι σε λίγο όλοι θα κατηφορίσουν προς το Πολυτεχνείο και θα μείνουν εκεί. Σε λίγο αρχίζει να συγκεντρώνεται λαός απ' έξω. Το φρόνημα είναι υψηλό, ο αγωνιστικός ενθουσιασμός στο κατακόρυφο και η κατάληψη, που κανείς δεν προπαρασκεύασε, γεγονός. Μια κατάληψη, που έμελλε να είναι η κορυφαία εκδήλωση του αντιδικτατορικού αγώνα κι ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς της σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας. Μια κατάληψη που βάφτηκε στο αίμα τις πρώτες πρωινές ώρες της 17ης Νοέμβρη 1973.

"Ρ"