Η απελευθέρωση της Νάουσας από τον ΕΛΑΣ

Τμήματα του 16ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής απελευθερώνουν τη Νάουσα, 10/9/1944.

Η απελευθέρωση της Νάουσας από τον ΕΛΑΣ (ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ)

Ο μήνας Σεπτέμβρης του 1944 ήταν ο μήνας της τελικής εξόρμησης του ΕΛΑΣ για την απελευθέρωση της χώρας από τους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ δίνουν σκληρές μάχες και απελευθερώνουν την μία μετά την άλλη τις πόλεις και τα χωριά της χώρας. Η Νάουσα, «ανταρτομάνα» όπως δίκαια χαρακτηρίστηκε ήταν μία από τις πρώτες στην Κεντρική Μακεδονία.

Τι προηγήθηκε

Στις 8 Σεπτεμβρίου 1944 στη Νάουσα απαγορεύτηκε η κυκλοφορία καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, ενώ γερμανικές και ιταλικές περίπολοι διέτρεχαν την πόλη ανήσυχες. Το εγκατεστημένο στη ταράτσα του Νοσοκομείου μικρού διαμετρήματος ορειβατικό πυροβόλο πραγματοποιούσε κατά τακτά διαστήματα εκφοβιστικές βολές προς άγνωστη κατεύθυνση. Δεν υπήρχε η παραμικρή αμφιβολία ότι η μικτή γερμανοϊταλική φρουρά της πόλης ετοιμάζονταν να αποχωρήσει από αυτήν. Τρείς Ναουσαίοι, δύο γυναίκες και ένας άνδρας που γνώριζαν γερμανικά, είχαν επιστρατευτεί βιαίως από τους Γερμανούς και κυκλοφορούσαν μαζί με τις περιπόλους στους δρόμους φορώντας λευκό περιβραχιόνιο στο δεξί χέρι.

Τις πρώτες πρωϊνες ώρες της 9ης Σεπτεμβρίου 1944 και ενώ συνεχίζονταν η απαγόρευσης της κυκλοφορίας άρχισε να αποχωρεί η φρουρά της πόλης με κατεύθυνση τον σιδηροδρομικό σταθμό. Τα λίγα φορτηγά αυτοκίνητα που διέθετε ήταν κατάφορτα με άνδρες, πολεμικό υλικό και άλλα εφόδια. Κατά την αποχώρησή τους οι άνδρες της γερμανικής φρουράς πυρπόλησαν το κτήριο του 1ου και 2ου δημοτικών σχολείων παραπλεύρως του ναού του Αγίου Μηνά και ανατίναξαν το κλιμακοστάσιο του Νοσοκομείου. Ακολούθως προέβησαν σε εικονική τοποθέτηση ναρκών στο προαύλιο του. Με την παρέμβαση πυροτεχνουργών του ΕΛΑΣ αργότερα αποδείχθηκε ότι επρόκειτο για παραπλανητική ενέργεια. Η γερμανική-ιταλική φρουρά εγκαταστάθηκε προσωρινά στο σιδηροδρομικό σταθμό εν αναμονή νεωτέρας διαταγής. Συγχρόνως έλαβε όλα τα αναγκαία μέτρα προφύλαξης με την κατασκευή πρόχειρων οχυρωματικών έργων, την τοποθέτηση συρματοπλεγμάτων σε όλη την περίμετρο του σταθμού κτλ. Τις πρώτες απογευματινές ώρες μπήκαν τα πρώτα τμήματα του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής στη Νάουσα. Αμέσως μέρος αυτών κινήθηκε και κατέλαβε θέσεις μάχης ανατολικά του Κρατικού Φυτωρίου, σε λίγη απόσταση από τον σιδηροδρομικό σταθμό όπου είχε εγκατασταθεί η γερμανική-ιταλική φρουρά. Η ενέργεια αυτή αποσκοπούσε στη παρεμπόδιση τυχόν πρόθεσης της εχθρικής φρουράς να επανέλθει στη Νάουσα. (Σ. Αποστόλου-Η συμβολή της Νάουσας στην Εθνική Αντίσταση 1941-1944)

Το Ντοκουμέντο

Παρακάτω παραθέτουμε το ντοκουμέντο που προέρχεται από την εφημερίδα «ΛΑΙΚΗ ΦΩΝΗ» που ήταν  «Όργανο της Οργάνωσης Περιοχής Μακεδονίας του ΚΚΕ») με ημερομηνία 27/9/1944. Σε αυτό υπάρχει πρωτοσέλιδη ανταπόκριση με τίτλο: «Πως ΕΛΕΥΘΕΡΩΘΗΚΕ Η ΝΑΟΥΣΑ. Ο ΛΑΟΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΖΕΙ. ΠΛΗΡΗΣ ΤΑΞΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ- ΣΥΓΚΡΟΤΕΙΤΑΙ Η ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ-Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΠΑΙΝΕΙ ΜΠΡΟΣ».

Να υπογραμμίσουμε ότι η ανταπόκριση περιγράφει με γλαφυρό τρόπο την είσοδο των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στην πόλη, τον επίσημο εορτασμό της απελευθέρωσης (10/9) ενώ δίνει πλευρές των κινήσεων που έγιναν, που ήταν λίγο-πολύ κοινές σε κάθε πόλη που απελευθέρωνε ο ΕΛΑΣ (π.χ εκλογές για όργανα τοπικής διοίκησης, μέτρα για τη διατροφή του λαού, σύλληψη συνεργατών με τον κατακτητή κ.α)

«Η 10η του Σεπτέμβρη θα μείνει ιστορική και βαθειά χαραγμένη στη μνήμη του λαού τα Νάουσσας. Γιατί τη μέρα αυτή, στις 6.30 μ.μ. δυνάμεις του ΕΛΑΣ μαζί με τμήματα της Εθνικής Πολιτοφυλακής μπήκαν στην πόλη και τη απελευθέρωσαν ύστερα από μαρτυρική κατοχή τριάμισυ χρόνων.

Ο λαός της Νάουσας, που επί τριάμισυ χρόνια διεξήγαγε έναν αδιάκοπο σκληρό και γεμάτο θυσίες αγώνα ενάντια στον βάρβαρο καταχτητή και στα όργανα του ξεχύθηκε στους δρόμους για να υποδεχτεί τους απελευθερωτές αντάρτες. Όλη η πόλη σημαιοστολίστηκε στη στιγμή με ελληνικές και συμμαχικές σημαίες. Ο ενθουσιασμός του λαού ξέσπασε αυθόρμητος και αγνός. Όλος ο πλούτος της λαϊκής ψυχής εκδηλώθηκε με μιας. Ο λαός δεν ήξαιρε πώς να εκφράσει τη χαρά του. Αλλού ‘άκουγε κανείς κραυγές χαράς και ενθουσιασμού. Αλλού τραγούδησαν αντάρτικα τραγούδια. Άλλοι πάλι κουβάλησαν πλακάτ με συνθήματα και άνθη στον τόπο που θα συγκεντρώνονταν το πλήθος. Ιδιαίτερα εκδηλώθηκε ο ενθουσιασμός του λαού όταν ζητωκραύγαζε για το ΕΑΜ, την ΠΕΕΑ και προπάντων για το Κομμουνιστικό Κόμμα που στάθηκε φωτεινός καθοδηγητής και συμπαραστάτης του σ’όλο το μακρόχρονο διάστημα της σκλαβιάς του.

Έγινε δοξολογία στην οποία πήρε μέρος όλος ο λαός και η χορωδία του Εργατικού Κέντρου.. Ο τόπος της συγκέντρωσης στολίστηκε με σημαίες, άνθη και διάφορα συνθήματα.

Απ’ τη συγκέντρωση δεν έλειπε κανένας. Όλοι οι κάτοικοι, πάνω από 6.000 καθώς και όλες οι προσωπικότητες και αντιπρόσωποι του συμμαχικού κομμάντος, πήραν μέρος σ’αυτήν. Αφού κατάθεσαν στέφανα όλες οι οργανώσεις, το ΕΑΜ, η ΕΠΟΝ, το ΚΚΕ, τα εργατικά σωματεία, οι άλλες λαϊκές οργανώσεις και ο ΕΛΑΣ. Όλοι οι ρήτορες μέσα σε θύελλα χειροκροτημάτων μίλησαν για τους αγώνες που διεξήγαγε ο ηρωϊκός λαός της Νάουσσας και τις θυσίες που προσέφερε στους αγώνες αυτούς, αγώνες που τελικά του έδωσαν τη λευτεριά του. Μίλησαν για το έργο του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ στην οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και για την ηρωϊκή πάλη του ΕΛΑΣ για την απελευθέρωση όλης της χώρας. Τόνισαν ακόμα τη σημασία της Εθνικής Ένωσης που πραγματοποιήθηκε ύστερα από τόσους κόπους και θυσίες.

ΤΑΞΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Μόλις μπήκαν τα τμήματα του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής στην πόλη, με βάση ενός από πριν καταστρωμένου σχεδίου κατέλαβαν αμέσως τα δημόσια χτίρια και απέκλεισαν τα φρούρια των Γερμανών σαν επικίνδυνες ζώνες λόγω κινδύνου ναρκών και εκρηκτικών υλών. Η πολιτοφυλακή ανέλαβε αμέσως τα καθήκοντά της ενισχυμένη από εφεδρική δύναμη με περιβραχιόνια, που έθεσαν στη διάθεσή της οι απελευθερωτικές οργανώσεις. Συνελήφθησαν αμέσως 7 προδότες και καταγράφηκε η περιουσία όλων των προδοτών που συνεργάστηκαν με τον καταχτητή. Το τυπογραφείο της πόλης τέθηκε στη διάθεση των απελευθερωτικών οργανώσεων. Και αυτόματα, χωρίς το παραμικρό επεισόδιο επεκράτησε παραδειγματική τάξη σ’ όλη ην πόλη. Ούτε και η πιο παραμικρή αρπαγή και λεηλασία δεν σημειώθηκε

ΣΥΓΚΡΟΤΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Τη δεύτερη μέρα της απελευθέρωσης ο λαός εξακολούθησε να πανηγυρίζει και η πόλη να μένει σημαιοστόλιστος. Η μέρα αυτή ήταν μέρα συγκρότησης των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης. Βγήκε προσωρινό δημοτικό συμβούλιο και ανάλαβαν τα καθήκοντά τους όλα τα όργανα αυτοδιοίκησης. Βγήκε επίσης και Δήμαρχος (σ.σ Ήταν ο Στέργιος Φετλής). Η εκλογή της έγινε από συγκεντρώσεις που έγινα σε όλες τις συνοικίες και που βγάλαν λαϊκές επιτροπές που ανάδειξαν το Δημοτικό Συμβούλιο και τη Δημαρχιακή Επιτροπή.

Στις 14 Σεπτέμβρη , ύστερα από επίσημη δοξολογία, που έγινε ο Δήμαρχος παρέλαβε τα κλειδιά του Δημαρχείου από μια συναγωνίστρια, χήρα αντάρτη που σκοτώθηκε. Στη τελετή παραβρέθηκε όλος ο λαός της Νάουσσας.

ΛΥΝΟΝΤΑΙ ΠΡΑΧΤΙΚΑ ΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Στις 18/9 κλήθηκαν απ’ το Δημοτικό Συμβούλιο όλοι οι γιατροί, ο κλήρος, αντιπρόσωποι των γυναικείων οργανώσεων, του εργατοϋπαλληλικού κέντρου, του Γεωργικού Συνεταιρισμού, του Ερυθρού Σταυρού και του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων και αποφασίσθηκε η ίδρυση Νοσοκομείου και Υγειονομικής Υπηρεσίας για τον ΕΛΑΣ με παρατήματα για το λαό της πόλης. Για την εξεύρεση πόρων αποφασίσθηκε να ενισχύσουν τα φαρμακεία, οι γιατροί, ο κλήρος, η φιλόπτωχος αδελφότης, ο ερυθρός σταυρός, ο Δήμος, η ΕΤΑ, να γίνει έρανος και να διατίθενται οι εισπράξεις του κινηματογράφου της πόλης μια μέρα την βδομάδα.

Επίσης συζητήθηκε το ζήτημα ν’ αρχίσει πάλι η διανομή άρτου στο λαό της Νάουσσας, που τελευταία είχε διακοπή τελείως. Πάρθηκαν όλα τα πρακτικά μέτρα για την παραλαβή 7.500 οκ. Σταριού που είχε παραχωρήσει η ΚΕΠΕΣ. Για το σκοπό αυτό θα κατέβουν επιτροπές στη Βέροια και στη Θεσσαλονίκη..»

Αλέκος Χατζηκώστας