Στη Θέση 26 αναφέρεται: «Η γενικότερη δανειακή επιβάρυνση είναι πλευρά των αντιφάσεων της καπιταλιστικής λειτουργίας». Πώς σχετίζεται ο δανεισμός με τις αντιφάσεις του καπιταλισμού;

Στον καπιταλισμό ο δανεισμός συνίσταται, γενικά, στο ότι ένας καπιταλιστής (πιστωτής) παραχωρεί τη χρήση του κεφαλαίου του σε έναν άλλον (δανειζόμενος) για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα, με τη συμφωνία πως όταν θα το πάρει πίσω θα εισπράξει ένα επιπλέον αντίτιμο, τον τόκο πάνω στο κεφάλαιο.

Η πράξη του δανεισμού είναι προωθητική για τον καπιταλισμό. Δανείζοντας το χρήμα που διαθέτει, ο πιστωτής το μετατρέπει σε κεφάλαιο, καθώς μετατρέπεται πλέον σε χρήμα που «αυτοαυξάνεται», ενώ ο δανειζόμενος δεν «τρώει» το κεφάλαιο που δανείζεται αλλά το επενδύει: Στη βιομηχανία αγοράζοντας μηχανήματα και μισθώνοντας εργάτες, στο εμπόριο ή αλλού. Επενδύοντάς το, ο δανειζόμενος καπιταλιστής πετυχαίνει με το κεφάλαιο αυτό ένα κέρδος μέσα από την κλοπή της υπεραξίας των εργαζομένων που μισθώνει, και επιστρέφει στον πιστωτή ένα κομμάτι αυτού του κέρδους με τη μορφή του τόκου.

Οι τράπεζες περιπλέκουν λίγο την κατάσταση. Αφενός διαμεσολαβούν ανάμεσα σε πιστωτές και σε δανειζόμενους καπιταλιστές (κάνοντας κατάθεση δανείζεις την τράπεζα, η οποία με τη σειρά της δανείζει άλλους καπιταλιστές) και αφετέρου εκτελούν μία επιπρόσθετη λειτουργία, συγκεντρώνοντας τα χρηματικά διαθέσιμα των εργαζομένων και μετατρέποντάς τα σε κεφάλαιο, ή και δανείζοντας τα λαϊκά στρώματα για να καλύψουν, μέσα από τον δανεισμό, ανάγκες που δεν καλύπτονται διαφορετικά. Ωστόσο, η ουσία του πιστωτικού κεφαλαίου δεν μεταβάλλεται.

Ετσι το πιστωτικό κεφάλαιο, δηλαδή το κεφάλαιο που γίνεται αντικείμενο δανεισμού, συμμετέχει άμεσα στην καπιταλιστική αναπαραγωγή. Ο τόκος του κεφαλαίου δεν είναι «μάννα εξ ουρανού» αλλά προέρχεται τελικά από κλεμμένη υπεραξία των εργαζομένων που μισθώνονται με αυτό το κεφάλαιο. Το ίδιο το πιστωτικό κεφάλαιο μπορεί να έχει χρηματική μορφή για αυτόν που δανείζει, τελικά όμως είναι συνδεδεμένο με κεφάλαιο με τη μορφή μέσων παραγωγής και με μισθούς εργατών.

Το ύψος του ποσοστού του τόκου ως προς το κεφάλαιο, το επιτόκιο, με βάση τα παραπάνω είναι γενικά μικρότερο από το ποσοστό κέρδους. Το επιτόκιο γενικά είναι μεγάλο όταν υπάρχει μεγάλη ζήτηση για δανειακό κεφάλαιο και μικρή προσφορά, ενώ μειώνεται όταν η προσφορά είναι μεγάλη και η ζήτηση μικρότερη.

Συνεπώς, τα πολύ χαμηλά επιτόκια όλων των τελευταίων ετών πριν από την εκδήλωση της κρίσης του 2020 είναι ενδεικτικά της χαμηλής κερδοφορίας του κεφαλαίου, καθώς και της αδυναμίας εύρεσης επενδυτικών ευκαιριών για τα συσσωρευμένα κέρδη που έχουν οι μεγάλοι όμιλοι. Σημειωτέον, τα επιτόκια μειώθηκαν τόσο που έφτασαν να έχουν αρνητικό πρόσημο, δηλαδή πλήρωνες την τράπεζα για να φυλάει τα λεφτά σου. Τα αρνητικά επιτόκια είναι χαρακτηριστικά μιας κατάστασης όπου το ποσοστό κέρδους που εκτιμά ότι μπορεί να πετύχει το κεφάλαιο όταν επενδυθεί είναι χαμηλό. Τα χαμηλά επιτόκια συνδέονται επίσης με αύξηση του όγκου των δανείων και με υψηλή δανειακή επιβάρυνση της οικονομίας στο σύνολό της, αφού επιτρέπουν να χρηματοδοτούνται πολλές επιχειρηματικές δραστηριότητες χαμηλής κερδοφορίας. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, η χρηματοδότηση μέσα από τον δανεισμό «κράτησε» επιχειρήσεις χωρίς ικανοποιητική κερδοφορία ώστε να συνεχίσουν να λειτουργούν, ή υποβοήθησε τη λειτουργία κλάδων που η κερδοφορία τους έφθινε.

Ομως ο δανεισμός έχει πάντα την υπόθεση ότι τα δάνεια θα αποπληρωθούν, ότι οι καπιταλιστές που δανείστηκαν έχουν κάνει κερδοφόρες επενδύσεις και μπορούν να αποπληρώσουν τόσο τα δανεικά όσο και τον τόκο. Από μια άποψη ο δανεισμός είναι εμπιστοσύνη στο μέλλον της ανάπτυξης: Ο πιστωτής θεωρεί ότι η παραγωγή και τα κέρδη θα μεγαλώνουν, και ότι τα δάνεια θα αποπληρωθούν. Οταν τελικά εκδηλώνεται κρίση - και πάντα εκδηλώνεται - το μέγεθος του κεφαλαίου που τελικά απαξιώνεται αφορά κεφάλαια που βρίσκονται στην παραγωγή, αλλά και το πιστωτικό κεφάλαιο με το οποίο αυτά είναι συνδεδεμένα.

Με αυτό μπορούμε να δούμε ότι τα χαμηλά επιτόκια και ο μεγάλος όγκος δανεισμού των ετών πριν από την κρίση αντανακλούσαν τη διογκούμενη υπερσυσσώρευση κεφαλαίου, καθώς και ότι η εκτόξευση των «κόκκινων» δανείων δεν είναι παρά μία πλευρά της καπιταλιστικής κρίσης που εκδηλώθηκε στη συνέχεια.