Επιλογή γλώσσας

Τρίτη 4 Οκτωβρίου 2022

Το αντεπαναστατικό πραξικόπημα, με επικεφαλής τον Μπόρις Γιέλτσιν, ολοκληρώνεται


Το κέντρο της Μόσχας δονείται από τις ερπύστριες των πρώτων τεθωρακισμένων οχημάτων του ρωσικού στρατού που άρχιζαν να περικυκλώνουν το κτίριο του Ανώτατου Σοβιέτ. Το αντεπαναστατικό πραξικόπημα, με επικεφαλής τον Μπόρις Γιέλτσιν, ολοκληρώνονταν με μεγαλοπρεπή βαρβαρότητα, αντάξια εκείνης της βαρβαρότητας που έφερνε η παλινόρθωση του καπιταλισμού στη Ρωσία.

1 Οκτώβρη 1993 - Το ΑΣ (Ανώτατο Σοβιετ) και οι υπερασπιστές του αρνούνται να παραδώσουν τα όπλα, με αντάλλαγμα την επαναφορά στο κτίριο του ρεύματος, της θέρμανσης και των τηλεπικοινωνιών. Νέες συγκρούσεις Αστυνομίας και διαδηλωτών στη Μόσχα.


3 Οκτώβρη 1993 - Η διαδήλωση που είχε προγραμματιστεί από την «Εργαζόμενη Ρωσία» πριν ακόμη την υπογραφή του διατάγματος Γιέλτσιν με κοινωνικο-οικονομικά αιτήματα, παίρνει χαρακτήρα αντι-δικτατορικό, υποστήριξης του ΑΣ. Ξεσπούν συγκρούσεις μεταξύ χιλιάδων διαδηλωτών και αστυνομικών και στρατιωτικών δυνάμεων. 

Οι διαδηλωτές σπάνε τα μπλόκα και το απόγευμα μπαίνουν στον προαύλειο χώρο του κτιρίου του ΑΣ κι ενώνονται με τις ένοπλες ομάδες αυτοάμυνας του ΑΣ. Οι αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις υποχωρούν. 

Από το κτίριο της γειτονικής δημαρχίας της Μόσχας ρίχνονται «τυφλοί» πυροβολισμοί προς τους διαδηλωτές. Ομάδα ένοπλων υπερασπιστών του ΑΣ κάνει έφοδο στο κτίριο της δημαρχίας και μετά από σύντομη μάχη αφοπλίζει και συλλαμβάνει ορισμένους ενόπλους. Στην ηγεσία του ΑΣ κυριαρχεί ευφορία, αφού καταφθάνουν πληροφορίες πως μεγάλες στρατιωτικές μονάδες περνούν ή ήδη κιόλας πέρασαν στο πλευρό του ΑΣ. 

Ο Α. Ρουτσκόι από το μπαλκόνι του ΑΣ δίνει το σύνθημα της αποστολής ένοπλων διαδηλωτών στο κτίριο της ρωσικής τηλεόρασης, με στόχο να καταληφθεί το κτίριο και να ενημερωθεί για τις εξελίξεις και τις θέσεις του ΑΣ ο ρωσικός λαός.

 Εκατοντάδες διαδηλωτές, ένοπλοι και άοπλοι, ξεκινούν με κάθε μέσο για το σταθμό της τηλεόρασης, ο οποίος όμως φρουρείται από τις ειδικές στρατιωτικές δυνάμεις της ομάδας «Αλφα». Μετά από αδιέξοδες σύντομες συνομιλίες με τους εκπροσώπους του ΑΣ, η ομάδα «Αλφα» ανοίγει πυρ στο «ψαχνό». Δεκάδες νεκροί και τραυματίες διαδηλωτές γύρω από το κτίριο της ρωσικής τηλεόρασης, που παύει τη μετάδοση του προγράμματός της. 

Αργά το βράδυ, ο Γιέλτσιν καταφέρνει να κινητοποιήσει περίπου 1.000 ένοπλους με πολιτικά (πρόκειται κυρίως για ιδιωτικούς αστυνομικούς, μπράβους και ανθρώπους του υποκόσμου), που συγκεντρώνονται έξω από το κτίριο του Δημοτικού Συμβουλίου της Μόσχας.


4 Οκτώβρη 1993 - Με το που περνάει η 01.00 π.μ., στο κέντρο της Μόσχας, αρχίζουν να εμφανίζονται τεθωρακισμένα οχήματα του ρωσικού στρατού και τανκ, που σιγά - σιγά λαμβάνουν θέσεις γύρω από το κτίριο του ΑΣ. Πρόκειται για ειδικές δυνάμεις του στρατού και των αλεξιπτωτιστών. 

Πριν ξημερώσει, αρχίζει η στρατιωτική επιχείρηση κατά του ΑΣ. Με ιδιαίτερη βαρβαρότητα και χρησιμοποιώντας κάθε είδους όπλα, οι δυνάμεις του Γιέλτσιν σφυροκοπούν το κτίριο του ΑΣ, που τυλίγεται στις φλόγες.

 Η αντίσταση των ένοπλων ομάδων των υποστηρικτών του ΑΣ θα διαρκέσει 10 ώρες. Επίσημα οι νεκροί, αρχίζοντας από το απόγευμα της 3ης Οκτώβρη, είναι 147, οι τραυματίες 600, κι άλλοι τόσοι οι συλληφθέντες. Ορισμένες φήμες όμως μιλούν για πάνω από 1.000 νεκρούς, ενώ κάτοικοι γειτονικών σπιτιών κάνουν λόγο για εκτελέσεις των αφοπλισμένων υπερασπιστών του ΑΣ σε μικρό γήπεδο που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από το κτίριο του ΑΣ. Γιατροί των «πρώτων βοηθειών» επιβεβαιώνουν πως πολλοί νεκροί είχαν πιστάγκωνα δεμένα τα χέρια τους. 

5 Οκτώβρη 1993 - Ο Γιέλτσιν, με διάταγμά του, απαγορεύει την κυκλοφορία 10 ακόμη εφημερίδων της αντιπολίτευσης. Απαγορεύεται επίσης η δράση δεκάδων κομμάτων κι οργανώσεων, όπως η δράση του ΚΕΚΡ, της «Εργαζόμενης Ρωσίας», του Μετώπου Εθνικής Σωτηρίας, της Κομσομόλ, που σύμφωνα με τις αρχές είχαν ηγετικά στελέχη τους, τα οποία συμμετείχαν στις αιματηρές μάχες. 

Σ' αυτές τις δυνάμεις θα απαγορευτεί και η κάθοδος στις επόμενες βουλευτικές εκλογές. Επίσης απαγορεύεται η δράση σε κόμματα, όπως το ΚΚΡΟ, που, σύμφωνα με τις αρχές, μέλη τους συμμετείχαν στα γεγονότα, χωρίς όμως την έγκριση της ηγεσίας τους.

Στη δεύτερη κατηγορία θα επιτραπεί αργότερα η συμμετοχή στις εκλογές. Με δήλωσή του στο «Ρ», ο Β. Τιούλκιν, ηγετικό στέλεχος του ΚΕΚΡ, σημειώνει: «Το κόμμα μας δεν είναι από εκείνα τα κόμματα που διαλύονται με διατάγματα»....

Αφιερωμένο σε αυτούς που έδωσαν την ζωή τους να κρατήσουν το όνειρο ζωντανό, έστω και την ύστατη στιγμή.


*
Βομβαρδισμό; του Ανώτατου Σοβιέτ

Σχεδόν κάθε μέρα, αρχίζοντας από τις 21 Σεπτέμβρη, πραγματοποιούνται στη Μόσχα διάφορες εκδηλώσεις για τα τραγικά γεγονότα του Σεπτέμβρη - Οκτώβρη 1993. Συγγενείς και φίλοι των νεκρών υπερασπιστών του Συντάγματος κάνουν πένθιμες πικετοφορίες στο τηλεοπτικό κέντρο "Οστάνκινο", όπου το βράδυ στις 3 Οκτώβρη το καθεστώς προκάλεσε αιματοχυσία, και στο Λευκό Οίκο, όπου το αιματηρό δράμα άρχισε το πρωί της 4ης του Οκτώβρη. Αυτή ακριβώς την ώρα οι υπερασπιστές του Σπιτιού των Σοβιέτ, οι βουλευτές του Ανώτατου Σοβιέτ της Ρωσίας, οι οποίοι βρίσκονταν επί δυο βδομάδες σε αποκλεισμό, περικυκλωμένοι με τριπλό κλοιό από επίλεκτες εσωτερικές δυνάμεις, από ειδικές δυνάμεις της Αστυνομίας, ξύπνησαν από το θόρυβο των ερπυστριών και τη βροντή των κανονιών των τανκς. Ετσι άρχισε η τελική πράξη της πρωτοφανούς στην ιστορία τραγωδίας, που θα μπορούσε να αποκαλεστεί το έγκλημα του αιώνα.

Ο Μπορίς Γιέλτσιν, παραβιάζοντας το Σύνταγμα, εξέδωσε στις 21 Σεπτέμβρη 1993 το περιβόητο Διάταγμα 1400 για τη διάλυση του Συνεδρίου των Λαϊκών Βουλευτών και του Ανώτατου Σοβιέτ της Ρωσικής Ομοσπονδίας, δηλαδή διενήργησε πραξικόπημα. Οταν το 10ο έκτακτο Συνέδριο των Λαϊκών Βουλευτών πήρε απόφαση αποπομπής του Γιέλτσιν για τις αντισυνταγματικές του ενέργειες, αυτός αποφάσισε να θέσει τέρμα στη σύγκρουση με τη νομοθετική εξουσία σύμφωνα με τη δική του αντίληψη περί δημοκρατίας, βομβαρδίζοντας με τα τεθωρακισμένα το εκλεγμένο από το λαό Κοινοβούλιο και τους ειρηνικούς ανθρώπους που υπερασπίζονταν το νόμο και το δίκιο. Μιλάω από προσωπική πείρα, διότι πέρασα στο πολιορκημένο Σπίτι των Σοβιέτ 13 μέρες και 8 νύχτες, είχα την ευτυχία να γνωρίσω δεκάδες και εκατοντάδες ατρόμητους, ευγενικούς ανθρώπους, αληθινούς πατριώτες, οι οποίοι στο κάλεσμα της καρδιάς και της τιμής τους υπερασπίζονταν εκείνες τις μέρες το καταπατημένο από τον Γιέλτσιν Σύνταγμα. Ηταν άοπλοι. Η όλη δύναμή τους βρισκόταν στη βαθιά πεποίθηση ότι δεν επιτρέπεται σε κανέναν να παραβιάσει το Σύνταγμα, ούτε στον απλό πολίτη, ούτε στον Πρόεδρο.


Το δικαίωμα στη ζωή

Η ιστορία μάς έδωσε τις μέρες εκείνες την ευκαιρία - είτε η Ρωσία θα ακολουθήσει το δρόμο του δικαίου, είτε πάλι για πολλά χρόνια θα βυθιστεί στην άβυσσο της ανομίας και της αυθαιρεσίας. Οι υπερασπιστές του Σπιτιού των Σοβιέτ επέλεξαν τον πρώτο δρόμο και πολλοί θυσίασαν τη ζωή τους. Ο δε Πρόεδρος της Ρωσίας παραβίασε το Σύνταγμα και έδωσε εντολή για την έφοδο, να βομβαρδίσουν με τα τανκς, να σκοτώσουν εκείνους που υπερασπίζονταν το νόμο, παρουσιάζοντάς τους, παράλληλα, μπροστά σε όλο τον κόσμο ως συμμορίτες, οπλισμένους σαν αστακούς, φασίστες, κομμουνιστές, ρεβανσιστές.

Και μολονότι εκείνες τις μέρες είχαν καταπατηθεί, όχι μόνο η αξιοπρέπεια, αλλά και τα δικαιώματα των ανθρώπων, το βασικότερο, το δικαίωμα στη ζωή, η Δύση και πριν απ' όλα οι ΗΠΑ και ο Πρόεδρός τους, που κόπτονται για τη δημοκρατία τους, επιδοκίμασαν αυτή την τερατώδικη σφαγή.

Στις πικετοφορίες και τις συγκεντρώσεις, όπου οι συγγενείς έρχονται με τα πορτρέτα των πατεράδων, γιων, κοριτσιών, εγγονών, κοιτάζοντάς τα δεν μπορείς να απαλλαγείς από την αίσθηση ότι έχουν αποτυπωμένη τη σφραγίδα της τραγωδίας, λες και όταν τους φωτογράφισε ο φωτογράφος, έβλεπαν το τραγικό τους τέλος. Και νομίζω ότι ο θάνατος επιλέγει πολύ συχνά τους καλύτερους και τους νεαρούς. Αυτό φαίνεται και από τα ονόματα στις φωτογραφίες: Κόστια Καλίνιν - 14 χρόνων, Ρομάν Ντενίσοφ - 15 χρόνων, Μαρίνα Κουρίσεβα - 16 χρόνων, Σεριόζα Κουζμίν - 17 χρόνων, Ρομάν Βεριόβκιν - 17 χρόνων, Ντμίτρι Αρταμόνοφ - 17 χρόνων, Ολέγκ Αρταμόνοφ - 17 χρόνων, Σλάβα Μπονταρένκο - 18 χρόνων, Κιρίλ Ματιούχιν - 18 χρόνων... Είναι δύσκολο να απαριθμηθούν όλα τα ονόματα των πεσόντων, ο πένθιμος κατάλογος είναι μακρύς, αλλά υπάρχουν και πολλές κενές σελίδες, διότι δεν έχουν εξακριβωθεί όλοι οι νεκροί. Εχουν γραφεί τα τελευταία χρόνια στις εφημερίδες, ακόμα και στις λεγόμενες ελεύθερες και ανεξάρτητες, πολλές μαρτυρίες για το ότι οι αρχές κουβαλούσαν τότε τα πτώματα με τα φορτηγά, τα μεταφέρανε με μαούνες στο Μόσκοβο ποταμό και μετά τα εξαφάνιζαν για να κρύψουν το μέγεθος του διαπραχθέντος εγκλήματος.

Αφού διέπραξε το μακελειό, ο Γιέλτσιν απένειμε στους εκτελεστές της απάνθρωπης εντολής του παράσημα και μετάλλια, ενώ αυτούς που διακρίθηκαν ιδιαίτερα στη σφαγή τούς κήρυξε ήρωες της Ρωσίας. Τα ονόματα αυτά είναι αναθεματισμένα από το λαό.

 
Αλλους τιμά ο λαός

Ο λαός, όμως, τιμά εκείνους που στα θλιβερά και δοξασμένα χρόνια υπερασπίστηκαν το δίκιο. Να, και τώρα στον τόπο του θανάτου είναι αναμμένα κεριά, ανεμίζουν στον αέρα, πλαισιωμένες με μαύρη κορδέλα, κόκκινες μεσίστιες σημαίες. Στο βομβαρδισμένο τοίχο του Λευκού Οίκου, όπου σκοτώθηκαν πολλοί υπερασπιστές της σοβιετικής εξουσίας και του Συντάγματος, έχουν πάλι αναρτηθεί πλακάτ: "Ο Γιέλτσιν είναι αιμοβόρος δολοφόνος", "Ο στρατός πρόδωσε το λαό", "Η ΕΣΣΔ θα ζήσει!", "Μητέρα, συγχώρεσέ με, με σκότωσαν γιατί αγαπούσα την πατρίδα"...

Αυτός ο αποχαιρετισμός με τη μητέρα του 17χρονου Ρ. Βεριόβκιν είναι γραμμένος πάνω σε μια πέτρα, η οποία δείχνει το μέρος που σκοτώθηκε. Εκεί συνάντησα τους γονείς του - Τατιάνα και Βλαντίμιρ Βεριόβκιν. Αν και πέρασαν τέσσερα χρόνια, η θλίψη τους είναι απαρηγόρητη. "Κάθε βράδυ μιλάμε για τον Ρόμα, αναπολούμε όλη τη ζωή του από τη γέννησή του μέχρι εκείνη τη μαύρη μέρα. Ούτε λεπτό δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τον τρομερό θάνατό του", είπε η μητέρα του. Ο Ρόμα ήταν από γερή εργατική οικογένεια, με καλή ανατροφή, είχε πολλά όνειρα για τη ζωή. Σπούδαζε στο 3ο έτος της ανώτερης ραδιοτεχνικής σχολής και ετοιμαζόταν να μπει στο Αεροπορικό Ινστιτούτο της Μόσχας. "Σκέφτομαι τώρα ότι, ίσως, θα έπρεπε να διαπαιδαγωγήσω διαφορετικά το γιο μου; Να μην αγαπάει την πατρίδα, αλλά τα χρήματα και τον εαυτό του, ίσως, τότε να ζούσε", με πικρία έλεγε ο πατέρας του και αμέσως τρόμαξε. "Οχι, ο γιος μου δεν μπορούσε να είναι τέτοιος. Μεγάλωσε σε οικογένεια, όπου οι λέξεις "πατρίδα" και "εντιμότητα" σημαίνουν πολλά. Γι' αυτό και ο Ρόμα βρισκόταν στις 4 Οκτώβρη στο Σπίτι των Σοβιέτ. Αυτόπτες μάρτυρες μου διηγήθηκαν ότι, όταν τα τανκς άνοιξαν πυρ ενάντια στους ανθρώπους, ένας τραυματίας ζητούσε βοήθεια και ο Ρόμα έτρεξε αμέσως. Δεν πρόκειται για ηρωισμό. Απλώς δεν ήταν αδιάφορος. Ηταν μια φυσιολογική πράξη. Κάποιος όμως παλιάνθρωπος άδειασε ολόκληρη δέσμη πάνω του". "Τι θηρία ήταν αυτά! Ο λαιμός, τα πόδια, το κορμί, τα πόδια του, όλα ήταν θερισμένα από τις σφαίρες. Από τη μέρα εκείνη, που θάψαμε τον μεγαλύτερο αγαπημένο αδερφό του, ο μεσαίος γιος μας έπαψε να γελάει", παρεμβαίνει η μητέρα.

"Σκεφτόμουνα καμιά φορά ότι, πιθανόν, και ο Γιέλτσιν να νιώθει τύψεις ως ένοχος για το θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων", λέει ο Βλαντίμιρ Ρομάνοβιτς. "Είναι άνθρωπος κι αυτός! Είναι πατέρας, παππούς, τέλος, εγγυητής του Συντάγματος, όφειλε να φυλάξει τη ζωή του Ρόμα, αυτός όμως τον σκότωσε. Γιατί λέω ότι σκότωσε το γιο μου ο Γιέλτσιν; Διότι αυτός έδωσε την εντολή, την έγκριση να σκοτώσουν. Τώρα ξέρω καλά ότι ο Γιέλτσιν δεν είχε καθόλου τύψεις ούτε τότε ούτε τώρα. Πρόσφατα διάβασα στα απομνημονεύματα του Κορζακόφ, πρώην σωματοφύλακα του Γιέλτσιν, με τίτλο "Γιέλτσιν: από την αυγή έως τη δύση", ότι, αφού οδήγησε στη φυλακή "Λεφόρτοβο" τους Χασμπουλάτοφ και Ρουτσκόι, επέστρεψε στο Κρεμλίνο, όπου είχαν στήσει γλέντι. Φαντάζεστε; Οταν ο γιος μου, νεκρός με εντολή του Γιέλτσιν, βρισκόταν στο νεκροτομείο, κι εγώ με τη σύζυγό μου, τρελοί από τον πόνο, τον αναζητούσαμε σε όλη την πόλη, ο Γιέλτσιν με την παρέα του "έβρεχαν" τη νίκη τους. Ούτε τύψεις, ούτε εντιμότητα κι ούτε συνείδηση έχουν αυτοί".

Η Τατιάνα λέει ότι μετά το θάνατο του γιου της επισκέφτηκε όλους τους ηγέτες, και από τη μια, και από την άλλη πλευρά, μόνο τον Γιέλτσιν δεν της επέτρεψαν να δει. Εθετε ένα ερώτημα, γιατί σκότωσαν το γιο τους; "Ολοι όμως κοιτούσαν κάπου αλλού και ρωτούσαν, γιατί βρέθηκε εκεί. Μα πού έπρεπε να είναι ένας έντιμος άνθρωπος όταν κρίνεται η τύχη της πατρίδας;", αναρωτιέται η Τατιάνα.

Τι εστί ο καθένας...

Σήμερα πολλοί πρώην ηγέτες της αντίστασης το Σεπτέμβρη - Οκτώβρη 1993 δεν έχουν πλέον το δικαίωμα να κοιτάξουν στα μάτια τους συγγενείς των νεκρών, διότι ο καιρός ξεκαθάρισε τι εστί ο καθένας. Για παράδειγμα, ο Αλεξάντρ Ρουτσκόι, που το 10ο έκτακτο Συνέδριο των Λαϊκών Βουλευτών τον είχε εκλέξει ως εκτελούντα χρέη προέδρου και που έστειλε στις 3 Οκτώβρη τους άοπλους πολίτες να επιτεθούν στο τηλεοπτικό κέντρο "Οστάνκινο", είναι τώρα κυβερνήτης της περιοχής Κουρσκ. Στις εκλογές για τη θέση του κυβερνήτη είχε ως αντίπαλο υποψήφιο τον γραμματέα της Περιοχής Κουρσκ του ΚΚΡΟ Αλεξάντρ Μιχάιλοφ, άνθρωπο με κύρος, που είχε πιθανότητες να εκλεγεί. Αλλά ο Γκενάντι Ζιουγκάνοφ τον ανάγκασε να αποσύρει την υποψηφιότητά του και ο Ρουτσκόι έγινε κυβερνήτης. Πρώτη απόφαση του Ρουτσκόι ήταν η απαγόρευση των απεργιών και άλλων εκδηλώσεων διαμαρτυρίας στην περιοχή. Και αυτή ήταν μόνο η αρχή.

Τώρα ο ρωσικός Τύπος βρίθει από σκανδαλώδη υλικά για το γιορτασμό με βασιλική λαμπρότητα των 50χρονων του Ρουτσκόι στο πρώην τσιφλίκι των πριγκίπων Μπαρατίνσκι, όπου είχε στρωθεί τραπέζι για 300 "εκλεκτά" άτομα: Για τα δώρα που του έκανε η περιοχή. Για την τρίτη νεαρή γυναίκα του, που την "άρπαξε" από έναν ανθυπολοχαγό. Οτι κατά το γιορτασμό από ελικόπτερο ρίχτηκαν στα πόδια της συζύγου του, που να τη νυμφευτεί αρνούνται οι ντόπιοι ιερείς, διότι δεν έχει διαζύγιο με την προηγούμενη σύζυγο, ένα ολόκληρο φορτηγό λουλούδια. Για τα αναρίθμητα ταξίδια του κυβερνήτη στο εξωτερικό, ο οποίος, από καιρό μεταμελήθηκε και ζήτησε συγνώμη από τον Γιέλτσιν για τη συμμετοχή του στα γεγονότα του Οκτώβρη 1993.

Γράφω όλα αυτά με μεγάλη πικρία. Τέτοιοι "ηγέτες" ήταν επικεφαλής πριν από 4 χρόνια της λαϊκής αντίστασης και γι' αυτό εξαρχής ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Μόνο ο Ρόμα Βεριόβκιν και χιλιάδες άλλοι υπερασπιστές του νόμου και της δικαιοσύνης ούτε καν υποψιάζονταν ότι εκεί "πάνω" παίζονταν χαρτιά και παρτίδες, στις οποίες είχαν καθορίσει σ' αυτούς το ρόλο τουπιονιού και τη μοίρα να σκοτωθούν.

Ο κύριος ένοχος της τραγωδίας, όπως είναι γνωστό, επανεκλέχτηκε για δεύτερη θητεία Πρόεδρος της Ρωσίας. Και πάλι, στις 3 Οκτώβρη, τη μέρα της τέταρτης "επετείου" της σφαγής στη Μόσχα, εξοργίστηκε, γιατί η Κρατική Δούμα απορρίπτει τα αντιλαϊκά νομοσχέδια της κυβέρνησής του για την αγοραπωλησία της γης και την περικοπή των κοινωνικών δαπανών και απείλησε με διάλυση της Δούμας.

*Ναντιέζντα ΓΚΑΡΙΦΟΥΛΙΝΑ

2 σχόλια:

  1. "ολοκληρώνεται", μέση φωνή σε τρίτο πρόσωπο, όχι ενεργητική σε δεύτερο.. Tα γραμματικά λάθη στους τίτλους βγάζουν μάτια!

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Tα σχόλια στο μπλοκ πρέπει να συνοδεύονται από ένα ψευδώνυμο, ενσωματωμένο στην αρχή ή το τέλος του κειμένου