Τα οδοφράγματα στην Αθήνα και ο Ένγκελς

Παρ’ όλες αυτές τις αντικειμενικές δυσκολίες και τις σοβαρές υποκειμενικές αδυναμίες, η αντίσταση του λαού το Δεκέμβρη στην Αθήνα – Πειραιά ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Και θορύβησε τον αντίπαλο. Ακόμα και τον ίδιο τον Τσώρτσιλ, όπως φαίνεται από τα απομνημονεύματά του. Ο ΕΛΑΣ μπορεί να ηττήθηκε σε κείνη τη μάχη μερικά στρατιωτικά. Νίκησε όμως ηθικά, γιατί αντιμετώπισε έναν πανίσχυρο εχθρό. Και στις μάχες μ’ αυτόν ξεπέρασε ακόμα και τα όρια της φυσικής αντοχής του ανθρώπου.
Η φρουρά μας στον Προφήτη Ηλία δεν κινήθηκε δώδεκα μερόνυχτα από το αυξανόμενο πανδαιμόνιο του βομβαρδισμού μ’ όλα τα μέσα πυρός, που δεν σεβάστηκαν ούτε την εκκλησία.

Το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ στην Καλλιθέα σε 55 περίπου ώρες απόκρουσε 44 επιθέσεις του πάνοπλου, πανίσχυρου και πολλαπλάσιου σε αριθμητική δύναμη εχθρού.
Πίσω από τα οδοφράγματα οι ΕΛΑΣίτες αντιμετώπιζαν τανκς και μ’ ένα δίχτυ από τέτοια τα καθήλωναν για ώρες ολόκληρες και μέρες καμιά φορά. Και δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που μπόρεσαν να τα καταστρέψουν με αυτοσχέδιες βόμβες πάνω από παράθυρα σπιτιών.

Δεκέμβρης 1944 – Ο λαός της Αθήνας χτίζει οδοφράγματα αντίστασης

Όπως απόδειξε η ζωή, το οδόφραγμα αποτέλεσε στοιχείο απαραίτητο για την άμυνα ενάντια στα μηχανοκίνητα μέσα του εχθρού. Αυτό στον Πειραιά κατανοήθηκε πριν ακόμα πάρουν ενεργό μέρος στις μάχες οι Άγγλοι. Σημειώνω εδώ με την ευκαιρία ότι σε μια μόνη νύχτα στις 5 προς 6 Δεκέμβρη φτιάχτηκαν 2.000 οδοφράγματα σέ όλη την έκταση του Πειραιά και στην πορεία ενισχύθηκαν. Στην Αθήνα αντίθετα η κατασκευή οδοφραγμάτων καθυστέρησε 4-5 μέρες. Το σύνθημα «όλοι στα οδοφράγματα» ρίχτηκε με ανακοινωθέν του A’ Σ.Σ. στις 10 του Δεκέμβρη. Κι αυτό που είχε επιβληθεί από την ανάγκη και δικαιώθηκε από τη ζωή για τη χρησιμότητα που είχε, το «οδόφραγμα» δέχτηκε τα πυρά έντονης κριτικής από ένα συναγωνιστή μας από τους καλύτερους αξιωματικούς μας στον ΕΛΑΣ.

Αυτό έγινε σε μια εντελώς απρόβλεφτη συνάντησή μας στα Βίλλια της Αττικής στις 7 Γενάρη 1945. Ο συναγωνιστής αυτός ανάπτυσσε τις άπόψεις του σ’ έναν κύκλο ΕΛΑΣιτών. Υποστήριζε ότι από την εποχή ακόμη του Βίκτορα Ουγκώ το οδόφραγμα έχασε την αξία του.
Το πρόβλημα αυτό από τότε μ’ απασχολούσε, γιατί έβλεπα ότι η άποψη του συναγωνιστή εκείνου δεν έστεκε πραγματικά, αντικειμενικά. Ξαναζωντάνεψε όμως μπροστά μου η συζήτηση εκείνη όταν άρχισα να γράφω για το Δεκέμβρη. Προσπάθησα να το μελετήσω και από θεωρητική άποψη.
Ψάχνοντας βρήκα μια σχετική θέση του Φρειδερίκου Ένγκελς που είχε ειδικευθεί, όπως είναι γνωστό, και γύρω από τα πολεμικά θέματα. Η θέση αυτή του Ένγκελς είναι διατυπωμένη στον Πρόλογο πού έγραψε το 1894 πάνω στο βιβλίο του Καρλ Μαρξ «Οι ταξικοί αγώνες στή Γαλλία».
Συγκρίνοντας τις μάχες που διεξήγαγε ο επαναστατημένος λαός του Παρισιού στα 1870 σε σχέση με τις μάχες του 1848, ο Ένγκελς έλεγε:

«… Οι όροι της πάλης είχαν σοβαρά τροποποιηθεί. Η επανάσταση (σημείωση: ή ένοπλη εξέγερση) του παλιού τύπου, η μάχη στα οδοφράγματα, που μέχρι τα 1848 ήταν παντού αποφασιστική είχε σημαντικά ξεπεραστεί (σ. 31). Αλλά, σ’ όλες τις περιπτώσεις η νίκη πραγματοποιήθηκε, γιατί ο στρατός (σημείωση: ο κυβερνητικός) αρνήθηκε να προχωρήσει, γιατί έλειπε το πνεύμα της αποφασιστικότητας από τους στρατιωτικούς αρχηγούς ή γιατί είχαν δεμένα τα χέρια…»

Και ο Ένγκελς συνεχίζει:

«… Ακόμη λοιπόν και στην κλασική εποχή των οδομαχιών — συμπεραίνει ο Ένγκελς — το οδόφραγμα είχε περισσότερο ηθική παρά υλική σημασία. Ήταν ένα μέσο για να ανατραπεί η σταθερότητα του στρατιώτη. Αν το χαράκωμα κρατούσε μέχρι να αποθαρρυνθεί αυτός, η νίκη ήταν εξασφαλισμένη, αν όχι, χανόταν. Αυτά είναι τα βασικά που πρέπει να ‘χει κανείς στην σκέψη του στο μέλλον, όταν εξετάζει την τύχη των ενδεχομένων οδομαχιών.» (σελ. 33).

Και παρακάτω σελ. 34 συνεχίζει:

«… Αυτό θέλει να πει μήπως ότι στο μέλλον οι οδομαχίες δεν θα παίζουν πια κανένα ρόλο; Καθόλου. Αυτό σημαίνει μόνο ότι οι όροι από το 1848 έγιναν πολύ λιγότερο ευνοϊκοί για τους πολίτες μαχητές και πολύ πιο ευνοϊκοί για τα στρατεύματα. Μια λοιπόν οδομαχία δεν μπορεί να είναι νικηφόρα, παρά αν αυτή η μειονεκτικότητα της κατάστασης αντισταθμίζεται μ’ άλλους παράγοντες. Επίσης θα δημιουργηθεί πιο σπάνια στην αρχή μιας μεγάλης επανάστασης, παρά στη διάρκεια της ανάπτυξής της και θα χρειαστεί να την αναλάβουμε με σοβαρότερες δυνάμεις…»
Από τα παραπάνω κι ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ο χαρακτήρας των αγώνων που αναφέρεται ο Ένγκελς είναι διαφορετικός από εκείνο του Δεκέμβρη 1944, πολύ πιο μειονεκτικός για τα «άτακτα» στρατεύματα, γίνεται φανερό ότι η θεωρητική γενίκευση του συνιδρυτή του επιστημονικού σοσιαλισμού όσον άφορα το οδόφραγμα συμπίπτει βασικά με τη «Δεκεμβριανή» εμπειρία μας.*

Σκέφθηκα ν’ ασχοληθώ με το πρόβλημα όχι για να θεωρητικολογήσω, άλλα για να καταλήξω σ’ ένα πολιτικό συμπέρασμα για την περίοδο που μας απασχολεί και γενικότερα.

Για να κρατηθεί το οδόφραγμα από τους μαχητές του ΕΛΑΣ, με τα λιανοτούφεκα, τις χειροβομβίδες ή τα μπουκάλια με βενζίνη, ενώ είχε ν’ αντιμετωπίσει τα τανκς και πολλές φορές μαζί και τα αεροπλάνα από πάνω τους, χρειαζόταν ψυχραιμία, καρδιά, λεβεντιά και σε ανώτατο βαθμό αναπτυγμένο το αίσθημα της αυτοθυσίας. Κι αυτές οι υψηλές αρετές καλλιεργούνται μόνο από μια εδραιωμένη πίστη σε ιδανικά ανώτερα.

Οδόφραγμα σε κεντρικό δρόμο της Αθήνας τον Δεκέμβρη του 1944

Να τι ήταν αυτό που έδωσε την ηθική δύναμη στους ΕΛΑΣίτες, πριν απ’ όλα στους κομμουνιστές και τους άλλους πρωτοπόρους αγωνιστές, να πολεμήσουν και να κρατήσουν 33 μέρες τις μάχες μ’ ένα τέτοιο σκληρό, πάνοπλο αντίπαλο. Η πίστη τους ότι πολεμούν για μια δίκαιη υπόθεση ενάντια σε μια ληστρική επίθεση. Η βαθιά προσήλωσή τους στην Εθνική Ανεξαρτησία, τη λαϊκή κυριαρχία και την κοινωνική πρόοδο. Ιδανικά για τα οποία  συνεχίζει να αγωνίζεται ο ελληνικός λαός, με πρωτοπόρα την εργατική τάξη και τη νεολαία. Με καθοδηγητή το ΚΚΕ. Τη σημασία που απόχτησε το οδόφραγμα, στή Δεκεμβριανή αντίσταση, τη συνειδητοποίησε απόλυτα ο ΕΛΑΣίτης. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο που η λαϊκή Μούσα το έκφρασε και το μελοποίησε. Να ένα σχετικό δίστιχο από λαϊκό τραγούδι που τραγούδησε λίγες μέρες πριν την υποχώρηση και αντιλάλησαν με τις εύθυμες νότες του οι βουνοπλαγιές μας:
«Κι ή μόνη μας ελπίδα
το οδόφραγμα Πατρίδα».

* Ακόμη και τον τελευταίο καιρό επαληθεύεται η εμπειρία του Δεκέμβρη. Στη Νικαράγουα και στο Ιράν χρησιμοποιήθηκαν τα οδοφράγματα ενάντια στα κυβερνητικά στρατεύματα.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκανδρου Κεπέση “Ο Δεκέμβρης του 1944” (εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1987)

Κατιούσα