1ο Πανελλαδικό Συνέδριο Γυναικών

Συνέρχεται, 26/5/1946, το 1ο Πανελλαδικό Συνέδριο Γυναικών. Σε αυτό λαμβάνουν μέρος 450 αντιπρόσωποι από 200 γυναικείους συλλόγους της χώρας. Θέματα: Οι σκοποί της ίδρυσης της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Γυναικών, η συμβολή της γυναίκας στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, τα πολιτικά και οικονομικά δικαιώματα της γυναίκας και η φροντίδα για το παιδί.

Στο Συνέδριο, σύμφωνα με στοιχεία της Ρόζας Ιμβριώτη, «πήραν μέρος 213 σωματεία, επαγγελματικά, επιστημονικά, φιλανθρωπικά, επιστημονικά, καλλιτεχνικά, με 120.000 μέλη. Το Συνέδριο έκλεισε τις εργασίες του με μεγάλη συγκέντρωση στο θέατρο "Κεντρικόν" στις 31 του ίδιου μήνα, όπου μαζεύτηκαν πάνω από 3.000 γυναίκες. Οι 631 αντιπρόσωποι που πήραν μέρος ήρθαν απ' όλες τις γωνιές της Ελλάδας»¹.

Στο Συνέδριο έστειλαν χαιρετιστήρια τηλεγραφήματα η Διεθνής Δημοκρατική Ομοσπονδία Γυναικών, η πρόεδρος της Διεθνούς Ενώσεως για την Ισοπολιτεία, την Ελευθερία και την Ειρήνη, Μαργαρίτα Κόρμπετ Ασμπι, και η Γαλλική Επιτροπή Συντονισμού της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Γυναικών, η οποία μάλιστα απέστειλε και 50.000 γαλλικά φράγκα για τα παιδιά - θύματα του πολέμου².

Ακόμη, χαιρετιστήριο έστειλε η Διοίκηση της τότε ΓΣΕΕ, το οποίο υπέγραφε ο γενικός της γραμματέας Μήτσος Παπαρήγας. Στο χαιρετιστήριο αναφέρονται ανάμεσα σ' άλλα: «Η εργατική τάξη της Ελλάδας στους μακρόχρονους και σκληρούς της αγώνες πάντα είχε στις διεκδικήσεις της τα αιτήματα της γυναίκας, που αφορούσαν όχι μόνο τον οικονομικό τομέα, αλλά ενδιαφέρθηκε και για την πολιτική θέση της γυναίκας, την ισοτιμία της με τον άνδρα». Και κατέληγε με το ότι «η εργατική τάξη της Ελλάδας θα σταθεί πλάι σας για την επιτυχία των αγώνων σας»³.

Το ζήτημα της πολιτικής θέσης της γυναίκας κυριαρχούσε εκείνη την εποχή, αφού οι γυναίκες δεν είχαν το δικαίωμα «του εκλέγειν και εκλέγεσθαι». Αλλωστε, η πιο σημαντική απόφαση του Συνεδρίου ήταν το ψήφισμα που εξέδωσε και το οποίο παραδόθηκε στη Βουλή και αφορούσε στην ανάγκη αναγνώρισης ίσων πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών.

Ολόκληρο το ψήφισμα έχει ως εξής:

«Το Α` Πανελλαδικό Γυναικείο Συνέδριο, που οργανώθηκε από την Πανελλαδική Ομοσπονδία Γυναικών και όπου πήραν μέρος 160 γυναικεία σωματεία ή τμήματα γυναικείων μεικτών σωματείων με συνολικό αριθμό 120.212 μελών, έχοντας υπόψη

ότι ύστερα από τη νίκη των Ενωμένων Εθνών κατά του φασισμού και της βίας, που σημαίνει την επικράτηση των δημοκρατικών αρχών της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, είναι παράλογο και άδικο να κρατιέται η γυναίκα στην Ελλάδα στη μειονεκτική θέση που βρίσκεται σήμερα.

Οτι η μειονεκτική θέση της Ελληνίδας γίνεται εμπόδιο για την υλική και πνευματική και κοινωνική της εξέλιξη. Στερεί συγχρόνως τη χώρα από τις ικανότητες της γυναίκας, που φάνηκαν τόσο πολύτιμες στο διάστημα του πολέμου και της κατοχής, τόσο στον απελευθερωτικό αγώνα, όσο και στον αγώνα για την επιβίωση του λαού.

Οτι σ' ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο έχει αναγνωριστεί η ανάγκη να δοθεί αμέσως μετά τον πόλεμο ισοπολιτεία στις γυναίκες

ΨΗΦΙΖΕΙ

Να δοθούν και στην Ελληνίδα πολιτικά δικαιώματα ίσα με τον άντρα για να εκλέγει και να εκλέγεται στις δημοτικές και στις βουλευτικές εκλογές. Να διευκολυνθεί η εγγραφή των γυναικών στους εκλογικούς καταλόγους και να επιτραπεί η συμμετοχή γυναικών αντιπροσώπων στη σύνταξη των εκλογικών καταλόγων»⁴.

Οι συνθήκες διεξαγωγής του Συνεδρίου

Το 1ο Συνέδριο της ΠΟΓ ήταν το πρώτο στην ιστορία του γυναικείου κινήματος Πανελλαδικό Συνέδριο και για την εποχή του ήταν σημαντικό βήμα για τη συνένωση της δράσης των μαζικών γυναικείων οργανώσεων και συλλόγων. Αναγκαία και απαραίτητη, για την ανάπτυξη διεκδικητικού γυναικείου κινήματος ως μέσου για την αντιμετώπιση των τεράστιων προβλημάτων των γυναικών από τα λαϊκά στρώματα και των παιδιών, που οι ίδιες οι αντικειμενικές συνθήκες της συγκεκριμένης περιόδου όξυναν στο έπακρο. Σε συνδυασμό βεβαίως με τη διεκδίκηση ίσων οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων με τους άνδρες εργαζόμενους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο λαός σύσσωμος, μέσα από το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, η νεολαία μέσα από την ΕΠΟΝ, με τον τιτάνιο απελευθερωτικό αγώνα ενάντια στους Γερμανούς κατακτητές, έγραψε το μεγάλο έπος της Αντίστασης και δημιούργησε τα φύτρα της λαϊκής εξουσίας στην Ελλάδα, με τα όργανα Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, τα Λαϊκά Δικαστήρια, αλλά και την Κυβέρνηση του Βουνού, την ΠΕΕΑ, έχοντας ως προοπτική του αγώνα τη λαϊκοδημοκρατική ανάπτυξη. Αλλά δεν πρόλαβε να χαρεί ούτε την απελευθέρωση, ούτε να ανοίξει το δρόμο του δικού του μέλλοντος, αφού ήρθε στη συνέχεια η αγγλική ιμπεριαλιστική επέμβαση το Δεκέμβρη του 1944 και η δεύτερη κατοχή, που σφραγίστηκε από την απαράδεκτη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Η ένοπλη επέμβαση του αγγλικού ιμπεριαλισμού, το Δεκέμβρη του 1944, επανέφερε και στήριξε στην εξουσία τις αντιδραστικές αστικές πολιτικές δυνάμεις. Εριξε δε την Ελλάδα σε βαθιά οικονομική και πολιτική κρίση.

Το ΚΚΕ, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, άρχισε να ανασυντάσσει και να ανασυγκροτεί τις δυνάμεις του. Εξακολουθεί να επηρεάζει την πλειοψηφία της εργατικής τάξης, να διατηρεί γερούς δεσμούς με την αγροτιά και τα μεσαία στρώματα της πόλης, να έχει τη συμπάθεια πλατιών δημοκρατικών στρωμάτων.

Το κέντρο βάρους του αγώνα μετατοπίζεται από το εθνικοαπελευθερωτικό προς το κοινωνικοοικονομικό περιεχόμενό του, με προοπτική τη λαϊκοδημοκρατική ανάπτυξη, μέσα σε συνθήκες έντονης ταξικής πάλης, ανάμεσα στο ΚΚΕ και το ΕΑΜ, από τη μια πλευρά, και τις αντιδραστικές αστικές δυνάμεις, τις στηριζόμενες από τον αγγλικό ιμπεριαλισμό, από την άλλη. Το ΕΑΜ συνεχίζει να εκφράζει τους πόθους και τα αιτήματα των πιο πλατιών λαϊκών δυνάμεων.

Οι αντιδραστικές πολιτικές δυνάμεις, εκφράζοντας τους σκοπούς και τις επιδιώξεις της ολιγαρχίας για εδραίωση και ενίσχυση της εξουσίας της, αλλά μην έχοντας ερείσματα στο λαό, οργανώνουν τη δράση για την ολοκληρωτική συντριβή του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος. Με την υποστήριξη του αγγλικού ιμπεριαλισμού, εξαπολύουν πρωτοφανή μονόπλευρο πόλεμο κατά του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, κατά του λαού, από τις αρχές του 1946 ακόμη.

Σ' αυτές τις συνθήκες, η οργανωτική συνένωση και ενιαία πανελλαδική δράση του κινήματος των γυναικών ήταν σπουδαίο ζήτημα για τη λαϊκή πάλη.

Η συμβολή του ΚΚΕ

Στην προσπάθεια αυτή, συνέβαλε τα μέγιστα το ΚΚΕ. Στην πολιτική απόφαση του 7ου Συνεδρίου του (1-6 Οκτώβρη 1945), αναφέρονται τα εξής: «...Δεν μπορεί να νοηθεί επιτυχία του λαϊκοδημοκρατικού αγώνα χωρίς τις γυναίκες, που αποτελούν το μισό του πληθυσμού μας. Οι γυναίκες κέρδισαν στα χρόνια του εθνικού αγώνα τιμητική θέση στο στρατόπεδο του μαχόμενου έθνους. Συνεχίζουμε και σήμερα τον αγώνα τους στις πόλεις και τα χωριά. Το κόμμα μας πρέπει να βάλει τέλος στην υποτίμηση της συμβολής της γυναίκας σε όλο το λαϊκοδημοκρατικό αγώνα και να δουλέψει και για την οργάνωση των πλατιών μαζών των γυναικών, για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους και τη στρατολογία στο Κόμμα των πρωτοπόρων γυναικών και την ανάδειξη γυναικείων στελεχών του Κόμματος»⁵.

Πράγματι, οι γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων αγωνίστηκαν χωρίς να υστερήσουν σε τίποτα από τους άνδρες, τόσο κατά της ιταλικής εισβολής, όσο και μετά στον απελευθερωτικό αγώνα. Κατέκτησαν στη δράση την κοινωνική θέση που τους αρμόζει. Και εκφράστηκε αυτό για πρώτη φορά με την καθολική συμμετοχή τους στις εκλογές για την ανάδειξη των εθνοσυμβούλων, ενώ εκλέχτηκαν και γυναίκες εθνοσύμβουλοι, στα 1944.

Παρ' όλ' αυτά, το αντιδραστικό καθεστώς της Ελλάδας μετά την αγγλική επέμβαση διατήρησε όλες τις φυλετικές διακρίσεις της τότε αστικής κοινωνίας, στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.

Ετσι, το ΚΚΕ καταπιάνεται αμέσως μετά το 7ο Συνέδριό του με την ανάπτυξη της κομματικής δουλιάς στις γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων και την επιδίωξη ανάπτυξης του μαζικού γυναικείου κινήματος. Αποτέλεσμα μιας σειράς ιδεολογικοπολιτικών και οργανωτικών μέτρων για τη μαζική δουλιά στις γυναίκες ήταν η ίδρυση της ΠΟΓ, στις 8 Φλεβάρη του 1946.

Η Πανελλαδική Ομοσπονδία Γυναικών συγκροτήθηκε από 35 Γυναικείους Συλλόγους και Οργανώσεις. Σκοπός της, όπως διακηρύσσεται στο ιδρυτικό πρακτικό, είναι: «α) Η προστασία της μητέρας και του παιδιού, β) η πολιτική, κοινωνική και οικονομική ισοτιμία των γυναικών και γ) η άμυνα κατά του φασισμού και εμπέδωση της ειρήνης. Εκλέχτηκε προσωρινή Επιτροπή αποτελούμενη από τις: Αύρα Θεοδωροπούλου, Μαρία Πολυμενάκου, Μαρία Αναγνωστοπούλου - Βρανίκα, Αγνή Ρουσοπούλου, Ρόζα Ιμβριώτη, Αγγελική Σκανδάλη, Αικατερίνη Ναυπλιώτου, Δήμητρα Αλεξανδρίδου και Ρεγγίνα Καββαδία»⁶.

Το στίγμα του Συνεδρίου

Μια συνοπτική εικόνα του 1ου Συνεδρίου της ΠΟΓ, αλλά και τη διάθεση των εκπροσώπων των γυναικείων οργανώσεων να τραβήξουν μπροστά τον αγώνα, μας δίνει η Ρόζα Ιμβριώτη:

«Η αίθουσα του Συνεδρίου παρουσίαζε όψη εργατικού μελισσιού... Είχαν φτάσει απ' όλες τις επαρχίες της Ελλάδας, μέσα σ' αφάνταστες δυσκολίες. Χωρίς σιδηροδρομικές συγκοινωνίες, χωρίς κανονική θαλάσσια συγκοινωνία, όμως αγωνίστηκαν πολλές 10 και 12 μέρες ως να φτάσουν.

Αλλες παραμέρισαν προλήψεις, άλλες ξέφυγαν από αστυνομικά όργανα κι άλλες άφησαν παιδιά κι άντρα για να παρακολουθήσουν το Συνέδριο. Τόση ήταν η πίστη και η απόφαση για να εργαστούν για ένα καλύτερο αύριο δικό τους και των παιδιών τους. Ολα τα στρώματα τα γυναικεία, αντιπροσωπεύτηκαν σχεδόν ίσα, εργάτριες, αγρότισσες, νοικοκυρές, διανοούμενες. Αρκετές κατέχουν ανώτατες θέσεις στην υπαλληλική ιεραρχία, και πολλές έχουν εξέχουσα σταδιοδρομία, στα ελεύθερα επαγγέλματα»⁷.

Στο Συνέδριο μίλησαν αντιπρόσωποι απ' όλη την Ελλάδα και απ' όλα τα λαϊκά στρώματα, εργάτριες,αγρότισσες, επιστημόνισσες, γυναίκες της διανόησης και της Τέχνης. Και κατέληξε σε αποφάσεις πάνω στους σκοπούς, για τους οποίους συγκλήθηκε το Συνέδριο. Αλλωστε, στο Συνέδριο εκπροσωπούνταν, όχι μόνον οι σύλλογοι γυναικών, αλλά και τμήματα γυναικών άλλων σωματείων.

Το στίγμα του Συνεδρίου δίνεται συνοπτικά από τον εναρκτήριο λόγο της Αύρας Θεοδωροπούλου, προέδρου της Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Γυναικών στο Συνέδριο, αποσπάσματα του οποίου παρουσιάζουμε:

«Σήμερα σ' όλη την Ελλάδα οργανώνονται γυναικείοι σύλλογοι. Ιδρύεται η Πανελλήνια Ενωσις Γυναικών, που συγκεντρώνει τα προοδευτικότερα γυναικεία νιάτα, οργανώνονται συνέδρια στη Θεσσαλονίκη, στην Κρήτη, στο Βόλο, συγκεντρώσεις και συνελεύσεις και στις μικρότερες επαρχιακές πόλεις. Και σήμερα έρχονται μ' ενθουσιασμό οι αντιπρόσωποί τους στο κάλεσμά μας για το Α` Πανελλαδικό Συνέδριο...

Πώς έγινε το θαύμα αυτό, που το περιμέναμε και το λαχταρούσαμε τόσα χρόνια; Μέσα στα δέκα χρόνια της δικτατορίας και της σκλαβιάς στον ξένο καταχτητή, μέσα στις φλόγες του πολέμου, στον αγώνα για τη λευτεριά, στην αντίσταση ενάντια στον εχθρό, καθημερινή πάλη για την επιβίωση του λαού, στα μαρτύρια μέσα στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, η Ελληνίδα ατσαλώθηκε, πήρε συνείδηση της δύναμής της, γέμισε η ψυχή της αυτοπεποίθηση. Και τώρα που λευτερώθηκε η Ελλάδα ζητά να συνεχίσει τον αγώνα της, τον αγώνα για τα δικαιώματά της και ζητά να προσφέρει όλες τις δυνάμεις της για την ανοικοδόμηση της καταστρεμμένης χώρας μας. Κερδίσαμε την πρώτη μεγάλη νίκη. Οι ναρκωμένες από τον προαιώνιο παρασιτισμό γυναικείες ψυχές ξύπνησαν, αντικρίζουν σήμερα με θάρρος τα προβλήματά τους και παίρνουν τη λύση τους στα δικά τους χέρια. Κερδίσαμε την πρώτη νίκη. Ο βραχνάς που μας βάραινε αιώνες ολάκερους, το βάρος που δεν μπορούσε να το σηκώσει ένας, ούτε δέκα, ούτε εκατό, θα το σηκώσουμε σήμερα όλες μαζί και θα μας φανεί αλαφρύ.

Γι' αυτό σας καλέσαμε στο σημερινό συνέδριο. Για να μελετήσουμε μαζί τα προβλήματά μας. Για να κάνομε τη θέληση όλων μας πράξη, πράξη οργανωμένη, συστηματική, αποτελεσματική. Για να οργανώσουμε τον αγώνα μας για τη δημιουργία του καινούριου κόσμου που οραματιζόμαστε. Γιατί "ο αγώνας της Γυναίκας είναι ο αγώνας της ανθρωπότητας". Είναι η μάχη για τη δικαιοσύνη, για την ειρήνη, για την ελευθερία, για τη χαρά της ζωής.

Γι' αυτό το σκοπό ιδρύθηκε φέτος το Φεβρουάριο η Πανελλαδική Ομοσπονδία Γυναικών, που θα ενωθούν μέσα σ' αυτήν όλες οι γυναικείες δυνάμεις, όλες οι καλές θελήσεις, γύρω από τους τρεις βασικούς σκοπούς:

α) Την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ισοτιμία της γυναίκας με τον άνδρα.

β) Την προστασία της μάνας και του παιδιού.

γ) Την άμυνα κατά του φασισμού και την εμπέδωση της ειρήνης.

Το κήρυγμα της ΠΟΓ βρήκε αμέσως αντίλαλο σ' όλες τις γυναικείες ψυχές και σήμερα 200 γυναικεία σωματεία έχουν προσχωρήσει σ' αυτήν κι ολοένα μεγαλώνει ο αριθμός τους. Γιατί σήμερα το ζήτημα της ισοπολιτείας της γυναίκας δεν αντικρίζεται πια σαν ζήτημα θεωρητικό, μα είναι ζήτημα που αγγίζει βαθιά κάθε γυναίκα, τη μάνα, τη νοικοκυρά, την επιστήμονα, την εργάτρια...

Η πρώτη μας έγνοια θα είναι για το παιδί, το παιδί που είναι η αυριανή Ελλάδα...

Μακάρι να βλέπαμε το κράτος να εφαρμόζει ένα πρόγραμμα πρόνοιας συστηματικό, που ν' αρχίζει από το πρώτο σκίρτημα του αγέννητου παιδιού και να φτάνει ίσαμε την ενηλικίωσή του. Που θα φροντίζει για τη σωματική και ψυχική υγεία του και για τη μόρφωσή του. Και που δε θα ξεχνά πως η υγεία και η μόρφωση του παιδιού είναι αξεχώριστη από τις οικογενειακές του βιοτικές συνθήκες...

Ακόμα, από τις πρώτες φροντίδες μας θα είναι και για την εργαζόμενη μάνα. Είναι μεγάλος ο καημός της μάνας, που, αναγκασμένη να δουλεύει έξω από το σπίτι της για το ψωμί των παιδιών της και μην έχοντας πού να τ' αφήσει, τα κλείνει όλη μέρα μονάχα τους σ' ένα δωμάτιο, ή τ' αφήνει να παίζουν στην αυλή, μέσα στις ακαθαρσίες και τα βρωμόνερα, γιατί δεν υπάρχει στο χωριό της ή στη γειτονιά της ένας παιδικός σταθμός που να της το κρατά την ώρα της δουλιάς της...

Σήμερα είναι βαρύς ο μόχθος της γυναίκας. Κι απ' όλους βαρύτερος, της αγρότισσας, που δουλεύει ολημερίς στο χωράφι, σκάβοντας, θερίζοντας, κουβαλώντας ξύλα απ' το βουνό, για να γυρίσει το βράδυ στο καλύβι της, κατάκοπη, να πιάσει το μαγείρεμα, το πλύσιμο, το μπάλωμα...

Θ' αντικρίσουμε ακόμα τα προβλήματα της εργάτριας μέσα στη δουλιά της, της υπαλλήλου μέσα στην υπηρεσία της... και θα προσπαθήσουμε όλες μαζί να τα υπερνικήσουμε.

Είπα αρχινώντας πως κερδίσαμε την πρώτη νίκη, την ένωση όλων των γυναικείων δυνάμεων μέσα στην ΠΟΓ...

Η Ενωσις αυτή των γυναικών ας γίνει απαρχή για την ένωση που λαχταρούμε για όλο το λαό μας. Για να λείψουν τα μίση και τα πάθη που μας χωρίζουν. Για να σταματήσει πια η αιματοχυσία...

Την ενότητα αυτή των γυναικών, που δημιουργήθηκε μέσα στις σκληρότερες δοκιμασίες, θα τη χρησιμοποιήσουμε για να δημιουργήσουμε πάνω στα σημερινά ερείπια, μιαν αυριανή Ελλάδα καλύτερη, πιο ευτυχισμένη, πιο πολιτισμένη, όπου, άντρας και γυναίκα, σύντροφοι και συνεργάτες, ισότιμοι βαδίζουμε πλάι πλάι στο δρόμο της ζωής, ανασαίνοντας το ζωογόνο αέρα της λευτεριάς, λευτεριάς του στοχασμού και του λόγου, λευτεριάς της θρησκείας, της πίστης, λυτρωμένοι από την ανάγκη, λυτρωμένοι από το φόβο.

Και τώρα, με συγκίνηση βαθιά, σαλπίζω το σάλπισμα του συναγερμού. Και προσκαλώ όλα τα νέα σωματεία στον αγώνα τον καινούριο, που αφετηρία του είναι το σημερινό συνέδριο. Ο ενθουσιασμός σας, νέες συναδέλφισσες, ας δεθεί με την πείρα μας, η μαχητική διάθεσή σας με το ζυγισμένο μόχθο μας.

Κι έτσι ο ήλιος, που τον είχαν κρύψει τα μαύρα σύννεφα της τυραννίας των ντόπιων και των ξένων, θα ξαναφέρει πάλι ολόφωτος το λυτρωμό μας».⁸

Ομως, η ντόπια πλουτοκρατία, στηριγμένη στους Αγγλοαμερικάνους ιμπεριαλιστές συμμάχους της, ήταν αντίθεση σ' αυτόν το λυτρωμό. Είχε άλλους σκοπούς. Και επειδή δεν μπορούσε να τους πραγματοποιήσει διαφορετικά, οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο.

1. Α` Πανελλαδικό Συνέδριο Γυναικών, (ντοκουμέντα από το αρχείο της Ρόζας Ιμβριώτη), σελ. 25, έκδοση ΟΓΕ

2. Στο ίδιο, σελ. 57-60

3. Στο ίδιο, σελ.61

4. Από ντοκουμέντα του αρχείου της Ρόζας Ιμβριώτη, που δεν έχουν εκδοθεί

5. «Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα», τ. 6, σελ. 87

6. Α` Πανελλαδικό Συνέδριο Γυναικών (ντοκουμέντα από το αρχείο της Ρόζας Ιμβριώτη), σελ. 9, έκδοση ΟΓΕ

7. Στο ίδιο, σελ. 25

8. Στο ίδιο, σελ. 31-36