Χωσεψίτες πολιτικοί εξόριστοι και διωκόμενοι αγωνιστές μετά τη Βάρκιζα

Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας (23/2/1945) άρχισε ένα ανηλεές κυνηγητό  των μελών, στελεχών και οπαδών της ΕΑΜικής Αντίστασης, από τον κρατικό μηχανισμό και ομάδες παρακρατικών εγκληματικών στοιχείων που, με την παρότρυνση και προστασία των Άγγλων και «φορώντας» τον μανδύα της «εθνικοφροσύνης», δολοφονούσαν, βασάνιζαν, βίαζαν, πλιατσικολογούσαν, ρήμαζαν περιουσίες, έκαιγαν σπίτια, κυνηγούσαν και τρομοκρατούσαν κομμουνιστές, αριστερούς και δημοκρατικούς πολίτες.

Η Χώσεψη (Κυψέλη) Άρτας, το ορεινό χωριό των Τζουμέρκων που γεννήθηκε ο Κώστας Πουρναράς (Μπόσης), είχε δυσανάλογα μεγάλη προσφορά στην ΕΑΜική Αντίσταση, σε σχέση με τον πληθυσμό της και τις ελάχιστες υλικές αντοχές των κατοίκων της. Ήταν επόμενο λοιπόν αμέσως μετά τη Βάρκιζα να πληρώσει βαρύ «τίμημα».

Στο βιβλίο του Χωσεψίτη αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης Χρήστου Νταβαντζή «Όσα επέζησαν στη μνήμη… Οδοιπορικό μιας ζωής» που κυκλοφόρησε πρόσφατα [μια πρώτη παρουσίαση και στοιχεία για τον συγγραφέα μπορείτε να δείτε πατώντας εδώ] περιγράφονται και αναφέρονται σημαντικά γεγονότα  που καθόρισαν τις εξελίξεις από την φασιστική κατοχή και μετέπειτα, στη Χώσεψη και την ευρύτερη περιοχή των Τζουμέρκων και του νομού Άρτας, αλλά και γενικότερα.  Ο ενενηντάχρονος Χρήστος Νταβαντζής παρών ο ίδιος και πρωταγωνιστής σε κάποια από αυτά έχει συγκεντρώσει αξιόλογο ιστορικό υλικό που συμπληρώνει επάξια «Όσα επέζησαν στη μνήμη» του (που είναι πολλά) και μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του μας δίνει ένα «Οδοιπορικό μιας ζωής» συναρπαστικό, διδακτικό αλλά και ενθαρρυντικό και αισιόδοξο μπροστά στις σημερινές δυσκολίες.

Ένα ξεχωριστό σε όγκο και αξία μέρος του βιβλίου αποτελεί το παράρτημα φωτογραφιών που αριθμεί μερικές δεκάδες σελίδες. Ανάμεσα στα πρόσωπα και τις σκηνές της Αντίστασης που περιγράφονται εκεί βλέπουμε και Χωσεψίτες και Χωσεψίτισσες που αψήφησαν τις αντιξοότητες και τους κινδύνους της αντίστασης στον καταχτητή και τους Έλληνες υποταχτικούς και συνεργάτες του, αλλά και δεν δείλιασαν να συνεχίσουν τον αγώνα για τα ιδανικά τους και στη συνέχεια, όταν έφυγε ο Γερμανός καταχτητής και ήρθε στη θέση του ο μέχρι πριν λίγο «σύμμαχος» Άγγλος.

Παραθέτουμε ενδεικτικά μερικές φωτογραφίες του βιβλίου με πρόσωπα τέτοιων αγωνιστών και αγωνιστριών. Οι σύντομες αναφορές που τις συνοδεύουν είναι επίσης από το βιβλίο, στο οποίο υπάρχουν βέβαια πολλά περισσότερα στοιχεία και εκτενείς  περιγραφές και αναφορές στη δράση των εικονιζόμενων, αλλά και πολλών άλλων ακόμα.

***

Χωσεψίτες πολιτικοί εξόριστοι στα Κύθηρα (1947)

Όρθιοι από αριστερά: Γεώργιος Κ. Κουτσοπάνος, Βασίλειος Τσούνης, Ανδρέας Κ. Κραμπής. Καθιστοί από αριστερά: Νίκος Χ. Πουρναράς, Βασίλειος Ευαγγέλου Μακαβέλος, Γεώργιος Ι. Πουρναράς. Όλοι Χωσεψίτες εκτός του Β. Τσούνη (από Αβαρίτσα – Παλαιοκάτουνο).

Γιώργος Ι. Νταβαντζής (Φτελιάς)

(αδελφός μου)

Μέλος του ΚΚΕ από προπολεμικά, εξορίστηκε από την δικτατορία του Μεταξά στη Φολέγανδρο, δραπέτευσε και εντάχθηκε στο ΕΑΜ – ΕΛΑΣ στην κατοχή. Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, διωκόμενος μαζί με άλλα στελέχη της περιοχής μας, έφυγε προς Θεσσαλία. Ο Βαγγέλης Γκονέζος (δάσκαλος και αξιωματικός του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ), τον οποίο συνάντησα μετά την επιστροφή του από την Τασκένδη, στο σπίτι του στην Πλατεία Αττικής, μου είπε ότι ο Γιώργος Νταβαντζής ήτανε στο Μπούλκες και γύρισε με τον Παλιούρα. Με τη δημιουργία του ΔΣΕ ήταν στο αρχηγείο των Τζουμέρκων. Σκοτώθηκε τον Απρίλη του 1947 στις Μελάτες Άρτας. Ήταν με το τμήμα του Παλιούρα. Του έκοψαν το κεφάλι και μαζί με άλλα κεφάλια τα κρέμασαν στην πλατεία Μονοπλιό της Άρτας για τρομοκρατία.

Βαΐτσα σύζ. Γιώργου Ι. Νταβαντζή

Υπέστη τα πάνδεινα διότι ο άντρας της (ο αδελφός μου Γιώργος Νταβαντζής) ήταν αντάρτης του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ. Τη νύχτα που θέλησε ο ΕΔΕΣ να τον αφοπλίσει ήταν μέσα στο σπίτι τους με τα 4 παιδιά τους και έζησαν τον όλεθρο των πυροβολισμών ως το πρωί. Φεύγοντας οι ΕΔΕΣίτες πήραν μαζί τους και τον άντρα της. Αυτό έγινε το 1943. Το 1944 οι  ΕΔΕΣίτες έκαψαν το σπίτι τους. Από το 1945 και ύστερα (διωκόμενος ο Γ. Νταβαντζής) την καταπίεζαν και την απειλούσαν οι εθνοφύλακες και οι παρακρατικοί. Τελικά το 1947 ο Γιώργος σκοτώθηκε στις Μελάτες, στην μάχη που έδωσε το Αρχηγείο Τζουμέρκων ΔΣΕ, του Παλιούρα, με τους ΜΑΥδες και παρακρατικούς.

Λευτέρης I. Νταβαντζής

(αδελφός μου)

Επονίτης και αντάρτης του ΕΛΑΣ στο 3/40 Σύνταγμα. Μετά εντάχτηκε στο ΔΣΕ. Ο Λευτέρης με τον Χαριλόη, από τη θέση «Κούκος» της Χώσεψης κατέβηκαν στα Ζυγοχώρια Άρτας. Ο Χαριλόης έστειλε τον Λευτέρη στην Άρτα με ειδικό σημείωμα για τον Μίμη Γιωργονίκο. Με το συμβάν του Χαριλόη (βλ. κεφάλαιο «Η συνάντηση με τον Λευτέρη στην Άρτα») αποκόπηκε από τη δράση του και στις 25 Νοέμβρη του 1947 πέθανε από καλπάζουσα φυματίωση.

Βελισσάρης Δ. Πουρναράς (Μπέης)

[αδελφός του Κώστα Πουρναρά Μπόση)]

Από την Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας. Αδελφός του Κώστα Πουρναρά (Μπόση). Νωματάρχης Χωροφυλακής. Στην Κατοχή από τους πρώτους αντάρτες του ΕΛΑΣ περιοχής Τζουμέρκων Άρτας, και πάλι πρώτος στον ΔΣΕ το 1946. Ήταν στο Αρχηγείο Τζουμέρκων με επικεφαλής τον καπετάν Παλιούρα. Σκοτώθηκε το 1947 σε ενέδρα στο χωριό Παλιοκαριά Τρικάλων. Σύμφωνα με αυτόπτη μάρτυρα, ανθυπολοχαγό του κυβερνητικού στρατού, του προτάθηκε να παραδοθεί με την υπόσχεση να του δώσουν το βαθμό του μοιράρχου. Ο Βελισσάρης δεν δέχτηκε και αντιστάθηκε μέχρι που έπεσε νεκρός από τις σφαίρες.

Αντώνης Δ. Γαλαζούλας

Από την Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας. Αντάρτης του ΕΛΑΣ και εκπαιδευτής υπαξιωματικός. Έλαβε μέρος στη μάχη στα Άγναντα με τους Γερμανούς και στη μάχη στο Πετροβούνι με τους ΕΔΕΣίτες. Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, τον συλλάβανε στη Χώσεψη μαζί με πολλούς άλλους και υπέστη βασανιστήρια, μέχρι που του βγάλανε τα μαλλιά του.

Νίκος Χ. Πουρναράς

Από την Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας. Γεννήθηκε το 1905. Έλαβε μέρος στο Αλβανικό μέτωπο το 1940-41. Στην κατοχή εντάχθηκε στην Εθνική Αντίσταση ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας πέρασε στην παρανομία, πιάστηκε για την πατριωτική του δράση και εξορίστηκε στα Κύθηρα, στη Λήμνο για να καταλήξει στο Μακρονήσι. Πάντα στην πρώτη γραμμή του αγώνα για εθνική ανεξαρτησία, κοινωνική δικαιοσύνη, δημοκρατία και ειρήνη. Έμεινε πιστός στα ιδανικά του ΚΚΕ ως το τέλος της ζωής του.

Χωσεψίτες πολιτικοί εξόριστοι στο Τρίκερι (1948)

Από αριστερά: Γιώργος Δημ. Σιόντης, Παντελής Γ. Πουρναράς, Γιώργος Χρ. Σκανδάλης και καθιστός ο Κώστας Χρ. Παπάς ή Αναγνώστης Παπαχρήστος.

Κώστας Χ. Παππάς

Από την Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας. Αντάρτης του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ στην Κατοχή. Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, διωκόμενος και αυτός, όπως και πολλοί άλλοι συχωριανοί, κατατάχτηκε στο ΔΣΕ, στο τμήμα Παλιούρα – Αρχηγείο Τζουμέρκων. Στη μάχη στις Μελάτες με το τμήμα Παλιούρα, το 1947, διέφυγε τον κλοιό από τις κυβερνητικές και παρακρατικές δυνάμεις και μετά από περιπέτεια παραδόθηκε σκηνοθετημένα. Τον πέρασαν από  στρατοδικείο στα Γιάννενα, δικάστηκε σε θάνατο και μετά από διάφορες παρεμβάσεις παραγόντων αναθεωρήθηκε η ποινή του σε ισόβια. Στη συνέχεια αλλάζοντας οι κυβερνήσεις απολύθηκε.

Παντελής Καραλής

Γεννήθηκε το 1918 στο χωριό Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας. Πήρε μέρος στο Ελληνοαλβανικό μέτωπο και το 1943 κατατάχθηκε με άλλους συχωριανούς στον ΕΛΑΣ της περιοχής Τζουμέρκων, με έδρα το χωριό Μελισσουργοί. Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας έρχεται διωκόμενος με τα πόδια στην Αθήνα και δουλεύει στην Εθνική Αλληλεγγύη. Περνάει στην παρανομία, πιάνεται για τη δράση του και καταδικάζεται από στρατοδικείο σε ισόβια. Μένει στις φυλακές Κεφαλονιάς – Λευκάδας και Καλαμίου Κρήτης απ’ όπου αφήνεται ελεύθερος στις 7 Νοέμβρη του 1954. Συνεχίζει τον αγώνα μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ και μένει μέχρι την τελευταία του πνοή πιστός στις αρχές της Εθνικής Αντίστασης και του ΚΚΕ.

Γιώργος Στ. Αγγέλης

Από την Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας. Δολοφονήθηκε στο τμήμα της Χωροφυλακής Βουργαρελίου Άρτας, στις 18 Αυγούστου του 1947.

Χρυσόστομος Φ. Μακαβέλος

Από την Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας. Μέλος του ΚΚΕ, στην κατοχή ΕΛΑΣίτης. Μιλώντας με τον Χρυσόστομο μου διηγήθηκε: «Το 1943 δώσαμε μια μάχη με τον ΕΔΕΣ στο χωριό Πράμαντα.  Καπετάνιος ήταν ο Χρήστος Μπάκος. Ήμουν μαζί του στο ίδιο πρόχωμα όταν οι ΕΔΕΣίτες μάς φώναζαν  «παραδοθείτε». Ο Μπάκος ήταν λίγο βαρύκοος, με ρώτησε «τι φωνάζουν αυτοί;». Του  είπα και μου λέει «ετοιμάσου με τις χειροβομβίδες και όταν πλησιάσουν θα τους ρίξουμε». Μόλις πλησίασαν τους πλακώσαμε με τις χειροβομβίδες, τους τσακίσαμε. Όσοι γλίτωσαν εξαφανίστηκαν. Λίγο πιο πέρα από μας, ήταν ο Βαγγέλης Πουρναράς του Δημητρίου. Την ώρα που φώναζαν αυτοί ανασηκώθηκε λίγο να πάρει καλύτερη θέση και τον βρίσκει μια σφαίρα στο μάτι. Τότε ο Μπάκος έδωσε εντολή και τον πήγαν στο γιατρό». Στις 12 Νοέμβρη του 1946 ο Χρυσόστομος πιάστηκε από παρακρατικούς και χωροφύλακες. Μεταφέροντάς τον στην Άρτα, τον δολοφόνησαν εν ψυχρώ στο χωριό Ανεμορράχη. Ήταν παλικάρι, καλός οικογενειάρχης, εργατικός και θετικός στην ιδεολογία μας.

Αριστείδης Μπαλάφας

Στην κατοχή αντάρτης στον εφεδρικό ΕΛΑΣ. Συνελήφθη στο χωριό του Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Με ψεύτικες  κατηγορίες καταδικάστηκε σε θάνατο από το έκτακτο στρατοδικείο των Ιωαννίνων και εκτελέστηκε το 1948.

Ηλίας Ν. Σκανδάλης

Αντάρτης του ΕΛΑΣ στην κατοχή. Συνελήφθη στο χωριό του Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας, κατά την διάρκεια του εμφυλίου. Με ψεύτικες  κατηγορίες καταδικάστηκε σε θάνατο από το έκτακτο στρατοδικείο των Ιωαννίνων και εκτελέστηκε το 1948.

Χωσεψίτες πολιτικοί εξόριστοι στο Καραβόσταμο Ευδήλου Ικαρίας (1948)

Όρθιοι από αριστερά: Αριστείδης Χ. Πουρναράς, Χρήστος Μπαλάφας και Αντώνης Δ. Γαλαζούλας. Καθιστός ο Γιώργος Σιόντης. Αντάρτες του ΕΛΑΣ στην κατοχή.

Αντώνης Β. Αγγέλης

Από την Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας. Αντάρτης του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ στην κατοχή. Μέλος του ΚΚΕ, διώχτηκε μετά την Βάρκιζα. Κατέφυγε στο ΔΣΕ στο τμήμα του Παλιούρα, Αρχηγείο Τζουμέρκων. Σκοτώθηκε τον Απρίλη του 1947 στο χωριό Ραφτόπουλο. Ήταν σε ομάδα μαζί με τους Δήμου Γιάννη από τη Μεγάρχη Άρτας, Δήμου Δημήτρη από το Πετροβούνι (Λούτζουνο, Γιάννενα), Κόκαλη Γιώργο από τη Νεράιδα και Κόκαλη Γρηγόρη από τη Μεσοχώρα. Αυτή η ομάδα πήγε σ’ ένα μαντρί να φάνε και, κατά πληροφορία, τους προδώσανε, τους μπλοκάρανε και τους σκότωσαν όλους. Υποχρέωσαν έναν από το χωριό να τους κόψει τα κεφάλια και να τα γυρίζει στο χωριό. Τα ακέφαλα σώματα τα έθαψαν σε μια τοποθεσία που λέγεται Κρεβατάκια, έξω από το χωριό Ραφτόπουλο.

Μάνθος Β. Αγγέλης

Από την Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας. Αδελφός του Αντώνη. Μέλος της ΕΠΟΝ και μέλος του ΚΚΕ, διώχτηκε μετά τη Βάρκιζα. Κατέφυγε στο ΔΣΕ στο τμήμα του Παλιούρα, Αρχηγείο Τζουμέρκων. Διέφυγε τον κλοιό της μάχης και πιάστηκε άρρωστος σε ενέδρα στο δυτικό Κόζιακα- Τρικάλων. Τον δολοφόνησαν αργότερα μαζί με έναν άλλο Θεσσαλό αντάρτη και τα κεφάλια τους τα έκοψαν και τα κρέμασαν σ’ έναν έλατο και τα έβαλαν σημάδι για σκοποβολή.

Ελένη σύζ. Βασίλη Αγγέλη

Μάνα του Αντώνη και του Μάνθου (η «μπάμπω»). Υπέστη βασανιστήρια από την εθνοφυλακή και παρακρατικούς γιατί τα παιδιά της υπήρξαν αντάρτες του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ. Αυτό ήταν το «αδίκημά» της. Όμως στάθηκε γενναία και τους αντιμετώπισε ψύχραιμα, παρόλο που την έστειλαν εξορία στο Τρίκερι, Μακρόνησο και Πρέβεζα, μαζί με την Βαγγελή Δ. Πουρναρά σύζ.  Αρ. Σκανδάλη.

Αναστασία σύζ. Αντώνη Αγγέλη

Με τα τέσσερα παιδιά της υπέστη πιέσεις και τρομοκρατία από τους εθνοφύλακες και παρακρατικούς, γιατί ο άντρας της υπήρξε αντάρτης του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ. Αυτή όμως αντιστάθηκε ψύχραιμα. Την πήγαν στην φυλακή στα Γιάννενα.

***

Πρέπει να τονιστεί ότι το αφιέρωμά μας δεν είναι ολοκληρωμένο. Η εισφορά της Χώσεψης την περίοδο της Εθνικής μας Αντίστασης και κατά την τρίχρονη εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας δεν εξαντλείται σε αυτά τα πρόσωπα. Πολλοί  ακόμα Χωσεψίτες αγωνιστές, πολλές ακόμα Χωσεψίτισσες αγωνίστριες, πολέμησαν για τη λευτεριά, την εθνική ανεξαρτησία και τα δίκια του λαού και έπεσαν στη μάχη από το Αλβανικό Μέτωπο μέχρι το Γράμμο και άλλοι μπροστά στα εκτελεστικά αποσπάσματα· πολλοί ακόμα συμμετείχαν στον αγώνα ως σύνδεσμοι, στην επιμελητεία, στην περίθαλψη και αλλού· πολλοί φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, βασανίστηκαν, σακατεύτηκαν και άλλοι αναγκάστηκαν κυνηγημένοι να πάρουν τον δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς (στο βιβλίο του Χρήστου Νταβαντζή υπάρχουν εκτενείς αναφορές σε πρόσωπα και γεγονότα). Όπως άλλωστε και ο Κώστας Πουρναράς (Μπόσης) στον οποίο ο Χρήστος Νταβαντζής αφιερώνει ξεχωριστά κεφάλαια στο βιβλίο του, που θα μας απασχολήσουν στο μέλλον με ξεχωριστές αναρτήσεις.

Μια πρώτη παρουσίαση του βιβλίου και σύντομο βιογραφικό του συγγραφέα, μπορείτε να δείτε πατώντας εδώ.

Το βιβλίο του Χρήστου Νταβαντζή «Όσα επέζησαν στη μνήμη… Οδοιπορικό μιας ζωής», Αθήνα 2016, προλογίζουν ο Χρήστος Τσιντζιλώνης, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης – Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ) και ο Κώστας Μαραγκουδάκης, πρόεδρος του Ιδρύματος Περίθαλψης Ηλικιωμένων «Το Σπίτι του Αγωνιστή» και το εξώφυλλό του κοσμεί ένα θαυμάσιο εικαστικό του ζωγράφου-χαράκτη και λογοτέχνη, αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης Γιώργου Φαρσακίδη.

 

Κώστας Πουρναράς (Μπόσης)