Ολοκαύτωμα Ανωγείων

Ολοκαύτωμα Ανωγείων: Φωτιά και θάνατος παντού

Οσοι πρόλαβαν γλίτωσαν… Ανάπηροι και γέροντες θάφτηκαν ζωντανοί κάτω από τα συντρίμμια των ίδιων των σπιτιών τους… Μαύροι καπνοί που σκέπασαν όλο τον Μυλοπόταμο έβγαιναν από τα Ανώγεια , όπου οι Γερμανοί έδειχναν την… παλικαριά τους, πυροβολώντας ό,τι έβρισκαν μπροστά τους ζωντανό… Ανθρωπος ή ζώο, δεν έχει σημασία για τους φασίστες… Παντού φωτιά και θάνατος…

Το ολοκαύτωμα των Ανωγείων ξεκίνησε σαν σήμερα, 13 Αυγούστου 1944. Περίπου τρεις εβδομάδες χρειάστηκαν οι Γερμανοί, για να ισοπεδώσουν τα πάντα στο αντιστασιακό χωριό της Κρήτης, οι κάτοικοι του οποίου είχαν αναπτύξει σπουδαία δράση κατά του φασισμού, μαζί με τον ΕΛΑΣ του καπετάν Γιάννη Ποδιά και του ΕΑΜ των Ανωγείων με γραμματέα της Οργάνωσης – την περίοδο εκείνη – τον Μανούσο Αεράκη.

Τα αντίποινα των Γερμανών ξεκίνησαν με αφορμή τη σύλληψη και εκτέλεση από τους άντρες του ΕΑΜ, του Γερμανού λοχία των Ες-Ες, με το όνομα “Σήφης”. Ομως, ως αφορμή χρησιμοποιήθηκε και το γεγονός, ότι μέσα από τα Ανώγεια είχαν περάσει πρόσφατα οι απαγωγείς του Κράιπερ. Η αλήθεια βέβαια για το ολοκαύτωμα, όχι μόνο των Ανωγείων αλλά και τα άλλα που έγιναν στην Κρήτη, είναι εντελώς διαφορετική. Οπως θα δούμε παρακάτω, μέσα από σημαντικά στοιχεία που καταθέτει στο “Ρ” ο φιλόλογος ιστορικός συγγραφέας Αντώνης Σανουδάκης,γνωστός για την πολύχρονη ενασχόλησή του με την ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, πίσω απ’ όλα αυτά, υπήρχε αγγλογερμανική συνεργασία.

Η σύλληψη του Γερμανού

Ο τότε γραμματέας του ΕΑΜ Ανωγείων Μανούσος Αεράκης είναι σήμερα (σ.σ. 1996)  78 χρόνων και ζει στο Ηράκλειο . Ο χρόνος δεν κατάφερε να σβήσει από τη μνήμη του τα γεγονότα εκείνα.

“Ο Σήφης είχε έρθει στις αρχές περίπου, του Ιούνη – θυμάται – και μπαλοτοκωπούσε στο χωριό, έσπρωχνε γυναίκες, έκανε μια νταϊλίστικη και προσβλητική εμφάνιση για τα Ανώγεια . Μετά από αυτήν την ανεπιθύμητη επίσκεψη, η οργάνωση του ΕΑΜ συνήλθε και πήρε απόφαση, εάν ο Σήφης ξαναπατήσει στο χωριό να μη φύγει αλλά να πιαστεί ζωντανός ή νεκρός…

Την ευθύνη για την υλοποίηση της απόφασης θα αναλάμβαναν όσοι ΕΑΜίτες θα βρίσκονταν στο χωριό τη μέρα που ο φασίστας με την παρέα του θα έκανε το “μοιραίο λάθος”, όπως κι έγινε. Μετά από αυτή την απόφαση, επιλέχτηκε και το σημείο που μαζέψαμε και κρύψαμε όλα τα όπλα των ΕΑΜιτών. Στις αρχές του Αυγούστου ήρθε και πάλι ο Σήφης με την παρέα του και η απόφαση που είχε παρθεί εξετελέσθη επιτυχώς με πρωτοβουλία, τότε, του Μανόλη Μανουρά ή Ζμαϊλομανόλη”… Ο λοχίας Σήφης μαζί με άλλους πέντε Γερμανούς και δύο Ιταλούς φασίστες που τον ακολουθούσαν, συνελήφθησαν και παρελήφθησαν από τον ΕΛΑΣ”.

Το γεγονός αυτό ενόχλησε το στρατηγείο του γερμανικού στρατού στα Χανιά και η διαταγή του Μίλερ ήταν αναμενόμενη για τους αντάρτες: “Τα Ανώγειανα καούν και να ισοπεδωθούν, γιατί ο Σήφης εκτελέσθη από τους Ανωγειανούς και γιατί από το χωριό εκείνο πέρασαν οι απαγωγείς του Κράιπερ μεταφέροντάς τον με τη βοήθεια των Ανωγειανών” έλεγε η διαταγή και πρόσθετε: “Κάθε άνδρας που θα εντοπίζεται σε απόσταση ενός χιλιομέτρου, θα εκτελείται επί τόπου”.

Οι Αγγλοι και τα όργανά τους

Η αντίδραση των κομμουνιστών – ανταρτών των Ανωγείων, μόλις έγινε γνωστή η πρόθεση των Γερμανών, ήταν άμεση. Τριμελής επιτροπή με επικεφαλής τον Γιώργο Σμπώκο και με τη συμμετοχή ενός άνδρα του ΕΛΑΣ και του Μ. Αεράκη, έρχονται σ’ επαφή με την οργάνωση της ΕΟΚ στην τοποθεσία “Μύθια”, όπου βρίσκονταν και οι Εγγλέζοι. Αρχηγός της ΕΟΚ ήταν τότε ο καπετάν Μιχάλης Ξυλούρης ή Χριστομιχάλης στον οποίο ο Γ. Σμπώκος – όπως εξιστορεί ο Μ. Αεράκης – είπε χαρακτηριστικά: “Καπετάν Μιχάλη, όπως βλέπεις οι Γερμανοί παίρνουν τους γέρους, τις γυναίκες μας και ετοιμάζονται να κάψουνε τα σπίτια μας και τα υπάρχοντά μας. Ας παραμερίσουμε ό,τι μας χωρίζει. Να ενώσουμε τα όπλα μας και να πολεμήσουμε τους Γερμανούς για να περισώσουμε ό,τι μας ανήκει”. Ομως, όπως πάντα, έτσι και τότε, οι εθνικιστές αντάρτες αποδεικνύονται όργανα των Αγγλων. “Αδυνατώ ν’ απαντήσω, αν δε συμβουλευτώ την αγγλική αποστολή”, απάντησε ο Χριστομιχάλης.

Οι Αγγλοι φυσικά αρνήθηκαν, ισχυριζόμενοι ότι “οι δυνάμεις των Γερμανών είναι τεράστιες και θα έχουμε πολλές ανθρώπινες απώλειες, ενώ αν δε χτυπήσουμε υπάρχει πιθανότητα να μην ολοκληρώσουν το καταστροφικό τους έργο”.

“Εμείς πιστεύουμε το αντίθετο…” ανταπαντούν οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. “Αν τους χτυπήσουμε, κάτι μπορούμε να περισώσουμε. Αν όχι, τότε ούτε μια πέτρα στο χωριό δε θ’ αφήσουν όρθια οι κατακτητές”. Συγκλονιστικά ήταν τα λόγια που γύρισαν και είπαν στη συνέχεια ο Σμπώκος και ο Αεράκης στον αρχηγό της ΕΟΚ: “Εμείς καπετάν Μιχάλη, γνωρίζουμε τα κατατόπια εδώ και θα κάνουμε μεγάλη ζημιά στους Γερμανούς” λέει πρώτος ο Σμπώκος. “Εμείς θα κατεβούμε κάτω και θ’ απολογηθούμε σε νεκρούς και ζωντανούς για ό,τι και αν συμβεί. Οι Αγγλοι θα φύγουν κάποτε για να γυρίσουν στη χώρα τους” λέει από την πλευρά του ο γραμματέας του ΕΑΜ.

Ομως ο εντολοδόχος των Εγγλέζων επέμεινε στην αρχική του απάντηση στους κομμουνιστές, που αναγκάστηκαν να φύγουν για το λημέρι του ΕΛΑΣ. Η άποψη που επικράτησε τη νύχτα εκείνη στον ΕΛΑΣ, ήταν ότι οι Αγγλοι γνώριζαν φυσικά πως το χωριό θα καιγόταν και ήθελαν μετά το ολοκαύτωμανα ξεσηκώσουν τον κόσμο εναντίον των κομμουνιστών κατηγορώντας τους ως υπεύθυνους…

Το χωριό τυλίγεται στις φλόγες

Σε λίγο θα ξημέρωνε η 13η Αυγούστου. Η έδρα του ΕΛΑΣ μετακινείται από την τοποθεσία Τσουνιάς πιο κοντά στο χωριό και συγκεκριμένα στη θέση Στεφάνα. Παράλληλα ένα μεγάλο τμήμα ανταρτών κατεβαίνουν ακόμα πιο κοντά. Σ’ ένα βραχώδες μέρος με την ονομασία Βιτσιλιά. Στην ομάδα αυτή συμμετέχει και ο Μανούσος Αεράκης που μας αφηγείται τις δραματικές στιγμές που ακολούθησαν, όταν χιλιάδες Γερμανοί πάτησαν στο χωριό.

“Μια ώρα περίπου πριν να ξημερώσει, οι Γερμανοί μας αντελήφθησαν και με τη βοήθεια φωτοβολίδων άρχισαν να βάλουν εναντίον μας. Ανταλλάξαμε πυρά και στο μεταξύ ήρθε διαταγή από τον ενεργητικό ΕΛΑΣ να ενεργήσουμε. Από τότε άρχισε το ολοκαύτωμα του χωριού. Πρώτα το καίγανε και μετά το κατεδαφίζανε. Η έδρα τους ήτανε στα Σίσαρχα. Ολη τη μέρα καίγανε και γκρεμίζανε και όλη νύχτα έμεναν στα Σίσαρχα. Εμείς τη νύχτα κατεβαίναμε περίπολο στο χωριό για να προστατεύσουμε ό,τι τυχόν μείνει στο τέλος από τα περιουσιακά στοιχεία των Ανωγειανών. Να περιφρουρήσουμε όσο γίνεται το χωριό, από πλιατσικολόγους, που ξέρανε ότι τη νύχτα οι Γερμανοί δεν ήταν εκεί και πηγαίνανε να πάρουν ό,τι θέλανε. Η εικόνα που αντικρίσαμε στο χωριό ήταν φρίκη πραγματικά…

Εβλεπες σεντόνια, βούργιες, δρόμο δεν έβλεπες γιατί ήταν ισοπεδωμένο το χωριό, γουρούνια σκοτωμένα, κότες σκοτωμένες, τυριά, τρόφιμα πεταμένα… Κάποια στιγμή η κατάσταση ήταν τέτοια που από τη βρώμα των ψόφιων ζώων δεν μπορούσαν ούτε οι Γερμανοί να σταθούν…”.

Ομως στα γεγονότα εκείνα υπήρξαν και πολλοί άνθρωποι νεκροί. Οπως λέει ο Μ. Αεράκης “οι Γερμανοί έκαναν ομαδική εκτέλεση στα Σίσαρχα. Εσκοτώσανε σποραδικά από δω κι από κει. Εμαζέψανε τους γέρους και τους πήγανε στο Ηράκλειο, τα γυναικόπαιδα στα διάφορα χωριά, ενώ όσοι ήτανε ανάπηροι και δεν μπορούσαν να περπατήσουν καιγότανε ζωντανοί μέσα στα σπίτια τους…”.

Αγγλο – γερμανική συνεργασία

Σ’ ένα ολόκληρο σχέδιο μεταξύ Αγγλων και Γερμανών, οφείλεται στην πραγματικότητα το ολοκαύτωμα των Ανωγείων και άλλων χωριών της Κρήτης, σύμφωνα με αποκαλυπτικές δηλώσεις που έκανε στο “Ρ” ένας από τους πιο γνωστούς ιστορικούς – συγγραφείς της Μεγαλονήσου, ο Αντώνης Σανουδάκης: “Ερμηνεύοντας το ολοκαύτωμα και την καταστροφή των Ανωγείων, καθώς και τις καταστροφές και εκτελέσεις που έγιναν στην κεντρική κυρίως Κρήτη, το καλοκαίρι του 1944, δεν πρέπει να τα δούμε ως μεμονωμένα γεγονότα. Πρόκειται στην πραγματικότητα για γεγονότα που οφείλονται σ’ ένα ευρύτερο αγγλογερμανικό σχέδιο που υπάρχει, αυτή την περίοδο, μέσα στο οποίο μπορούμε να εντάξουμε ακόμα και την απαγωγή του Κράιπερ ή και το σαμποτάζ της Δαμάστας! Δηλαδή, πιο συγκεκριμένα, την άνοιξη προς το καλοκαίρι του 1944 έχει υπάρξει μία συμφωνία μεταξύ των Αγγλων και προσωπικά με τον Χίτλερ, ώστε οι γερμανικές δυνάμεις που βρίσκονται στο Αιγαίο να παραμείνουν ατόφιες. Ετσι λοιπόν αρχίζοντας να υποχωρούν απ’ την Ανατολική Κρήτη (τη Σητεία) με κατεύθυνση προς τα Χανιά, μεγάλη δύναμη Γερμανών και Ιταλών, που δεν είχαν παραδοθεί μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943, είχαν ένα μοναδικό στόχο: Να παραμείνουν στα Χανιά και να χρησιμοποιηθούν απ’ τους Αγγλους εναντίον του ΕΛΑΣ, εναντίον δηλαδή γενικότερα του “κομμουνιστικού κινδύνου” που κατά την άποψη των Αγγλων είχε παρουσιαστεί ως μεγαλύτερος κίνδυνος απ’ τον γερμανικό. Ετσι λοιπόν μπορούμε να εξηγήσουμε το λόγο της υποχώρησης των Γερμανών με τρόπο ώστε να μείνουν ανενόχλητοι κι όχι μόνο να υποχωρούν ανενόχλητοι, αλλά πρέπει να υποχωρήσουν και να φτάσουν ανέπαφοι κατατρομοκρατώντας τον κόσμο και βρίσκοντας αφορμές οι οποίες είναι ετεροχρονισμένες…

Δηλαδή η απαγωγή του Κράιπερ, που έγινε τον Απρίλη του 1944, αν το μελετήσει κανείς δεν έχει και πολλή σχέση με τη μετά από 6 μήνες “εκδίκηση” των Γερμανών εναντίον των χωριών, είτε του Ηρακλείου, είτε των Ανωγείων, είτε του Αη Βασίλη και του Αμαρίου. Στην πραγματικότητα και το σαμποτάζ τον Αύγουστο του ’44 που γίνεται στη Δαμάστα, σ’ ένα χωριό καθαρά ΕΑΜίτικο και που είναι πάνω στον άξονα από το Ηράκλειο στα Χανιά, γίνεται με σκοπό να τρομοκρατηθούν οι αντάρτες, όταν το χωριό θα ζητούσε εκδίκηση απ’ τους Γερμανούς, όπως πίστευαν οι Αγγλοι. Πρέπει λοιπόν, κατά την άποψη των Αγγλων και των Γερμανών να κρατηθούν ατόφιες αυτές οι δυνάμεις, ξεθεμελιώνοντας χωριά, εκτελώντας αθώους, εκτελώντας γυναίκες όπως έγινε και στο Ηράκλειο…”.

Ριζοσπάστης (13 Αυγούστου 1996) / Χριστόφορος Παπαδάκης