Ο θάνατος του ΛΕΝΙΝ

                                                             Ζει και θα ζει στους αιώνες

«Ωρα, βροντά τα συνθήματά του κεραυνούς -

μήπως θα το ρίξουμε στα κλάματα;

Λένιν ζωντανότερος κι απ' τους ζωντανούς

Είναι η γνώση μας, η δύναμη και τ' άρματα»

Β. Μαγιακόφσκι¹

Στις 21 Γενάρη 1924, ώρα 6.50` το βράδυ, ο Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν άφησε την τελευταία του πνοή στο Γκόρκι. Η είδηση ήταν αναπάντεχη, όχι τόσο γιατί κανείς δεν ήταν έτοιμος να αποδειχτεί ένα τέτοιο γεγονός ως πραγματικό, αλλά κυρίως επειδή λίγες ημέρες πριν η υγεία του είχε βελτιωθεί αισθητά κι άρχισαν να διατυπώνονται υποθέσεις ότι όλα όδευαν προς την πλήρη ανάρρωση. Δύο ημέρες πριν επέλθει το μοιραίο, στις 19 Γενάρη, ανοίγοντας τις εργασίες του XI Συνεδρίου των Σοβιέτ, ο Μ. Ι. Καλίνιν ανακοίνωσε ότι «οι μεγάλοι ειδικοί γιατροί που νοσηλεύουν τον Λένιν εκφράζουν την ελπίδα ότι ο Βλαντίμιρ Ιλίτς θα επιστρέψει στην κρατική και πολιτική δράση»². Δυστυχώς, τίποτα απ' όλα αυτά δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί.

Η σορός του Λένιν τοποθετήθηκε για δημόσια αποτίμηση φόρου τιμής στην Αίθουσα με τις Κολόνες του Μεγάρου των Συνδικάτων

Η Ευδοκία Ιβάνοβνα Σιρνόβα, που δούλεψε στο σπίτι των Ουλιάνοφ από το Μάρτη του 1923 έως το 1924, γράφει στις αναμνήσεις της για την τραγική εκείνη ημέρα που ο Λένιν συνάντησε το θάνατο: «Το πρωί, όπως πάντα, του πήγα τον καφέ του, κι εκείνος υποκλίθηκε ευγενικά, πέρασε δίπλα από το τραπέζι, μα δεν κάθισε να πιει τον καφέ του, μόνο μπήκε στο δωμάτιό του και ξάπλωσε. Τον περίμενα ως τις 4 η ώρα με ζεστό καφέ, όλο και πίστευα πως θα ξυπνήσει, πως θα τον πιει. Αλλά δεν ήταν πια καλά. Μου ζήτησαν μποτίλιες με ζεστό νερό... Ως να τις γεμίσουν, κι ως να τις πάνε, δεν του χρειάζονταν πια... Τρέχω απάνω, κοιτάζω, η Μαρία Ιλίνιτσνα ήταν αγνώριστη, στο πρόσωπό της είχε απλωθεί μαύρη απελπισία. Βλέπω που ήταν χάλια...

- Τι έχετε; Τη ρωτάω.

- Για τον Βολόντιά μας δεν υπάρχουν ελπίδες, ήταν το μόνο που είπε.

Αρχισα να την καθησυχάζω. Εκείνη μπήκε βιαστικά στο διπλανό δωμάτιο κι έβαλε τα κλάματα. Τότε έτρεξα στον Βλαντίμιρ Ιλίτς, τι να δω... Κοιτάζω όλοι οι γιατροί κράταγαν τα κεφάλια τους, κι οι νοσοκόμοι στις γωνιές όλοι κλαίνε. Μπήκα στο δωμάτιο... Η Ναντιέζνα Κωνσταντίνοβα καθόταν δίπλα του, στο κρεβάτι και του κρατούσε το χέρι...»³.

Στο ιατρικό δελτίο που βεβαίωνε το θάνατο του Λένιν, αναφερόταν πως βάση της αρρώστιας του ήταν η έντονη σκλήρωση των αγγείων του εγκεφάλου, εξαιτίας της υπερβολικά εντατικής πνευματικής δραστηριότητας. Αμεση αιτία θανάτου ήταν η εγκεφαλική αιμορραγία⁴.

Πριν προχωρήσουμε σε περισσότερες λεπτομέρειες γύρω από το θάνατο του Λένιν, ας κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν, στη ζωή και στη δράση του κορυφαίου αυτού επαναστάτη και θεωρητικού του 20ού αιώνα, που δίκαια θεωρήθηκε ο αδιαμφισβήτητος αρχηγός του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος.

Το άρθρο του Ριζοσπάστη για τον θάνατο του Λένιν

Κορυφαίος μαρξιστής - ηγέτης του προλεταριάτου

Ο Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ (Νικολάι Λένιν) γεννήθηκε στις 10/22 Απρίλη του 1870 στην πόλη Σιμπίρσκ (κατοπινή ονομασία Ουλιάνοφσκ), που βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Βόλγα. Ηταν το τέταρτο, στη σειρά, από τα οκτώ παιδιά που απέκτησαν οι γονείς του, αν και δεν έζησαν όλα. Τα δύο πέθαναν πολύ μικρά.

Η αδελφή του Λένιν, Αννα Ι. Ουλιάνοβα - Ελιζάροβα, γράφει στις αναμνήσεις της πως η οικογένεια που μεγάλωσε ο Λένιν ήταν σφιχτοδεμένη και μονιασμένη. «Το οικογενειακό περιβάλλον και οι όροι ανατροφής - σημειώνει - ήταν πολύ ευνοϊκοί για την ανάπτυξη του μυαλού και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα των παιδιών. Τα παιδικά χρόνια του Βλαντίμιρ Ιλίτς, των αδελφών και των αδελφάδων του πέρασαν πολύ φωτεινά και ευτυχισμένα»⁵.

Τα παιδικά και νεανικά του χρόνια ο Βλαντίμιρ Ιλίτς τα πέρασε στην περιοχή του Βόλγα, στους νομούς του Σιμπίρσκ, Καζάν, Σαμάρας, όπου ήταν φανερή η ληστρική εκμετάλλευση των χωρικών, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους, αλλά και ο σκοταδισμός, που διπλασίαζε πάνω τους το βάρος της κοινωνικής καταπίεσης. Η πραγματικότητα αυτή, αλλά και η γενικότερη κοινωνικοπολιτική κατάσταση που βίωνε τότε η Ρωσία - μια αχαλίνωτη και θηριώδης αντίδραση, που πήρε πρωτοφανείς διαστάσεις ύστερα από τη δολοφονία του Αλέξανδρου Β` το 1881 από τους ναροντνικούς - άσκησαν ισχυρή επίδραση πάνω στο νεαρό Βλαδίμηρο, ο οποίος παρακολουθούσε τη ζωή γύρω του με μεγάλο ενδιαφέρον, άκουγε τις συζητήσεις των μεγάλων και διάβαζε πολύ τη δημοκρατική φιλολογία της εποχής⁶.

Βαθιά επίδραση στο χαρακτήρα, αλλά και στην επαναστατική σκέψη του Λένιν, άσκησε η επαναστατική - δημοκρατική ρωσική φιλολογία και κυρίως τα έργα του Τσερνισέφσκι, τον οποίο ο ίδιος χαρακτήριζε πολύ αργότερα ως «μεγάλο Ρώσο σοσιαλιστή της προμαρξικής περιόδου»⁷. Εξίσου όμως, και ίσως ισχυρότερη, ήταν η επίδραση που δέχτηκε από τη συναναστροφή με τον μεγαλύτερο αδελφό του, Αλεξάντρ Ουλιάνοφ. Επρόκειτο για έναν πολύ μορφωμένο άνθρωπο και αποφασισμένο επαναστάτη (ναροντνικό), που θυσίασε τη ζωή του για την κοινωνική απελευθέρωση των καταπιεζόμενων μαζών. Ο Αλεξάντερ εκτελέστηκε στις 8/3/1887 από τα όργανα του τσαρισμού, ύστερα από τη συμμετοχή του στην προετοιμασία δολοφονικής απόπειρας κατά του τσάρου Αλεξάνδρου του Γ` κι ο θάνατός του «είχε δυνατή επίδραση στην απόφαση του νεαρού Λένιν να γίνει επαγγελματίας επαναστάτης»⁸.

Το 1887, λοιπόν, ήταν έτος στροφής για τον Λένιν. Από το σημείο αυτό και μετά, η επαναστατική του σταδιοδρομία υπήρξε έντονη, ορμητική, με σταθμούς ανεπανάληπτους, που σφράγισαν, όχι μόνον τη ρωσική, αλλά και την παγκόσμια ιστορία του εργατικού κινήματος. Τη χρονιά αυτή, γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Καζάν και πήρε ενεργά μέρος στο φοιτητικό κίνημα, με αποτέλεσμα, το Δεκέμβρη του ίδιου έτους, να συλληφθεί και να εξοριστεί στο χωριό Κουκούσκινο. Ενα χρόνο αργότερα, επέστρεψε στο Καζάν, αλλά δεν του επιτράπηκε να ξαναφοιτήσει στο πανεπιστήμιο. Προσχώρησε στον επαναστατικό όμιλο του Ν. Ε. Φεντοσέγιεφ κι άρχισε να μελετά έργα του Μαρξ, του Ενγκελς και του Πλεχάνοφ, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί σε συνειδητό πια μαρξιστή.

Το Μάη του 1889, η οικογένειά του μετακόμισε στη Σαμάρα και το 1891 έδωσε πτυχιακές εξετάσεις στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πετρούπολης, απ' όπου μπόρεσε να πάρει το πτυχίο του με άριστα.

Στην Πετρούπολη, ο Λένιν (μετοίκησε το 1893) έγινε ο αρχηγός των μαρξιστών της ρωσικής πρωτεύουσας και στις αρχές του 1895 η ομάδα που καθοδηγούσε πήρε την ονομασία «Ενωση Αγώνα για την Απελευθέρωση της Εργατικής Τάξης». Επρόκειτο για το έμβρυο - όπως ο ίδιος έλεγε⁹ - του επαναστατικού κόμματος.

Το Δεκέμβρη του 1895, ο Λένιν συνελήφθη για την επαναστατική του δράση. Υστερα από φυλάκιση 14 μηνών, το Φλεβάρη του 1897, εξορίστηκε στην Ανατολική Σιβηρία κι αφού εξέτισε την ποινή του, στα 1900 αναχώρησε για την Ελβετία όπου έζησε ως πολιτικός εξόριστος. Επέστρεψε στην Πετρούπολη με αφορμή την πρώτη ρωσική επανάσταση, το Νοέμβρη του 1905, αλλά μετά την ήττα της επανάστασης ξαναπήρε το δρόμο της προσφυγιάς, φεύγοντας για τη Γενεύη το Γενάρη του 1908. Τη Ρωσία θα την ξανάβλεπε πάλι το 1917, όταν ξέσπασε η δεύτερη ρωσική επανάσταση.

Χωρίς αμφιβολία, είναι αδύνατο να παρουσιάσει κανείς τον Λένιν ως ηγέτη του επαναστατικού προλεταριάτου μέσα σε λίγες γραμμές. Εντούτοις οφείλουμε να σημειώσουμε πως είναι ο άνθρωπος, που ανέπτυξε όσο κανείς άλλος το μαρξισμό στην εποχή του ιμπεριαλισμού, επιβεβαιώνοντας την ορθότητα του θεωρητικού του έργου, αλλά και ολόκληρης της μαρξιστικής επιστήμης με τη νίκη της Οχτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία. Τη δεκαετία του 1890-1900, συνέβαλε αποφασιστικά στην ιδεολογικοπολιτική νίκη του μαρξισμού κατά του ναροντνικού μικροαστικού κινήματος στη Ρωσία, αλλά και κατά των λεγόμενων «Νόμιμων Μαρξιστών», που αλλοίωναν το περιεχόμενο της μαρξιστικής επιστήμης, ανακατεύοντάς το με υπερταξικές πανανθρώπινες ηθικές αξίες. Ταυτόχρονα, κατάφερε να βάλει τα θεμέλια της θεωρίας για το επαναστατικό κόμμα νέου τύπου και να βοηθήσει αποφασιστικά στη διαμόρφωση των υποκειμενικών όρων ίδρυσής του.

Στις παραμονές της πρώτης ρωσικής επανάστασης, καταφέρνει να αναπτύξει ακόμη περισσότερο τη θεωρία για το κόμμα, ενώ κατά τη διάρκειά της έστρεψε την προσοχή του κυρίως στη θεωρία της επανάστασης και στα καθήκοντα που απέρρεαν απ' αυτήν. Μετά την ήττα της επανάστασης, στα χρόνια της αντίδρασης, το κύριο βάρος της δράσης του έριξε στην απόκρουση, με επιστημονικό - μαρξιστικό τρόπο, της αστικής ιδεολογίας που δυνάμωνε την επίδρασή της στην εργατική τάξη και στο κόμμα. Ασχολήθηκε συστηματικά για την ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας πάνω στο εθνικό ζήτημα και στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αγωνίστηκε συστηματικά ενάντια στο σοσιαλιμπεριαλισμό, στο σοσιαλπατριωτισμό, στο σοσιαλσοβινισμό, αλλά και στον πασιφισμό, ενάντια στην προδοσία της Β` Διεθνούς, για την ενότητα των διεθνιστών και τη δημιουργία μιας νέας, πραγματικά προλεταριακής, πραγματικά επαναστατικής Διεθνούς. Μελέτησε την εξέλιξη του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο και κατέληξε σε σημαντικά συμπεράσματα, όσον αφορά στο θεωρητικό εξοπλισμό του προλεταριάτου στην πάλη του για την κατάκτηση της εξουσίας. Στην τελευταία φάση της ζωής του, από το 1917 έως το θάνατό του, ο Λένιν πρόσφερε ανεκτίμητο έργο, στο επίπεδο τόσο της θεωρίας, όσο και της πολιτικής πρακτικής, ως ηγέτης της επανάστασης που νικά, ως αρχηγός του πρώτου εργατικού κράτους και καθοδηγητής του κόμματος και των μαζών στην οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Πιο ζωντανός απ' τους ζωντανούς

Η είδηση του θανάτου του ΛΕΝΙΝ μεταδόθηκε από το σοβιετικό ραδιόφωνο στη Σοβιετική Ενωση και σ' όλο τον κόσμο στις 22 Γενάρη 1924, στις 6 το πρωί.

Η ΚΕ του Μπολσεβίκικου Κόμματος, μετά από έκτακτη συνεδρίασή της, απηύθυνε έκκληση «Προς το κόμμα, όλους τους εργαζόμενους», όπου ανέφερε πως μετά τον Μαρξ η ιστορία του απελευθερωτικού κινήματος δεν είχε αναδείξει μια τόσο γιγάντια μορφή σαν τον Λένιν. «Ο,τι πραγματικά μεγάλο και ηρωικό έχει το προλεταριάτο - έλεγε η έκκληση - ατρόμητο μυαλό, θέληση σιδερένια, αλύγιστη, επίμονη θέληση που δαμάζει τα πάντα, ιερό μίσος, μίσος θανάσιμο ενάντια στη σκλαβιά και την καταπίεση, επαναστατικό πάθος, που μετακινεί βουνά, απεριόριστη πίστη στις δημιουργικές δυνάμεις των μαζών, τεράστια οργανωτική μεγαλοφυία, όλα αυτά βρήκαν τη μεγαλειώδη ενσάρκωσή τους στον Λένιν, που το όνομά του έγινε σύμβολο του νέου κόσμου από τη Δύση ως την Ανατολή, από το Νότο ως το Βορρά»¹⁰. Στις 23 Γενάρη σχετική προκήρυξη εξέδωσε και η Εκτελεστική Επιτροπή της ΚΔ, με την οποία καλούσε τα εκατομμύρια των συναγωνιστών και οπαδών της σε όλο τον κόσμο να ακολουθήσουν τις υποθήκες του Λένιν¹¹.

«Το θλιβερόν άγγελμα που από προχθές εβύθισε εις την αγωνίαν την εργατικήν τάξιν όλου του κόσμου αληθεύει. Ο ΛΕΝΙΝ πέθανε στις 21 τρ. υποκύψας στο μοιραίο έπειτα από πολυχρόνιον αρρώστιαν», έγραφε σε ολοσέλιδο πρωτοσέλιδο άρθρο του στο «Ρ» εκείνες τις ημέρες ο Γ. Κορδάτος¹². Και κατέληγε: «Σφίγγοντας την καρδιά τους από στυγνήν αγωνίαν, άφατον λύπην, οι Ρώσοι εργάτες και χωρικοί που θα προπέμψουν σήμερα το ΛΕΝΙΝ με τις μεγαλύτερες τιμές στην τελευταία του κατοικίαν, είμαστε βέβαιοι πως θα ορκιστούν - και μαζί τους όλοι οι εργάτες του κόσμου - να φανούν μικροί Λένιν στον κύκλο της δράσεώς των και να μοιάσουν έστω και λίγο τον φλογερότερον κήρυκα του διεθνούς κομμουνισμού, αλλά και τον επαναστάτην και Απόστολον τον μεγαλύτερον απ' όσους γνώρισαν οι αιώνες».

Από το Γκόρκι η σορός του Λένιν μεταφέρθηκε στις 23 του Γενάρη στη Μόσχα και τοποθετήθηκε για δημόσια αποτίμηση φόρου τιμής στην Αίθουσα με τις Κολόνες του Μεγάρου των Συνδικάτων. Εκεί έμεινε μέχρι τις 27 του μηνός. Μια μέρα πριν, στις 26 Γενάρη, το Συνέδριο των Σοβιέτ οργάνωσε έκτακτη σύνοδο προς τιμήν του εκλιπόντος ηγέτη του. Εκεί, από τα κεντρικά στελέχη των μπολσεβίκων, μίλησαν ο Καλίνιν, η Ν. Κρούπσκαγια, ο Ζινόβιεφ και ο Στάλιν¹³. Μίλησαν, επίσης, η Κλάρα Τσέτκιν, ο Ν. Ναριμάνοφ και άλλοι. Στην ομιλία του, ο Στάλιν έδωσε όρκο εκ μέρους του κόμματος ότι οι μπολσεβίκοι θα υπερασπίζονταν τις λενινιστικές υποθήκες, θα φύλαγαν καθαρό τον τίτλο του μέλους του κόμματος, θα διαφύλατταν σαν κόρη οφθαλμού την ενότητά του, θα υπεράσπιζαν και θα στερέωναν τη δικτατορία του προλεταριάτου και την εργατοαγροτική συμμαχία, θα πλάταιναν την ένωση των σοβιετικών δημοκρατιών και θα έμεναν πιστοί στις αρχές της Κομμουνιστικής Διεθνούς. «Σου ορκιζόμαστε, σύντροφε Λένιν, ότι δε θα λυπηθούμε τη ζωή μας για να στερεώνουμε και να πλαταίνουμε την ένωση των εργαζομένων όλου του κόσμου, την Κομμουνιστική Διεθνή», ήταν η κατάληξη του λόγου του Στάλιν¹⁴.

Στις 27 Γενάρη η σορός του Λένιν μεταφέρθηκε στην Κόκκινη Πλατεία και στις 4 η ώρα το απόγευμα τοποθετήθηκε στο Μαυσωλείο. Ο θάνατός του Λένιν, έγραφε αργότερα ο Μ. Γκόρκι, «υπογραμμίζει ακόμα πιο καθαρά στα μάτια της υφηλίου την αξία του - την αξία του αρχηγού του παγκόσμιου προλεταριάτου»¹⁵.

1 Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι: «Εκλογή», Μετάφραση, εισαγωγή, σχόλια Αλ. Πάρνη, σελ. 91

2 Ινστιτούτο Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ: «Β. Ι. Λένιν - Βιογραφία», εκδόσεις «ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ» 1973, σελ. 790

3 «Αναμνήσεις για τον Β. Ι. Λένιν», «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», Οκτώβρης 1957, τόμος 2ος, σελ. 358-359

4 Ινστιτούτο Μαρξ - Ενγκελς - Λένιν: «ΛΕΝΙΝ ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ ΙΛΙΤΣ - Σύντομη σκιαγραφία της ζωής και της δράσης του», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ ΑΕ», Αθήνα 1946, σελ. 244.

5 Οι μαρτυρίες της Α. Ι. Ουλιάνοβα - Ελιζάροβα περιλαμβάνονται στο συλλογικό έργο «Αναμνήσεις για τον Β. Ι. Λένιν», «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», Οκτώβρης 1957, τόμος 1ος, σελ. 5-71, εδώ σελ. 11

6 Ινστιτούτο Μαρξ - Ενγκελς - Λένιν: «Λένιν Βλαδίμηρος Ιλιτς - σύντομη σκιαγραφία της ζωής και της δράσης του», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ» ΑΕ, Αθήνα 1946, σελ. 8.

7 Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 41, σελ. 55

8 Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ζ1, σελ. 228

9 Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 2ος, σελ. 486

10 Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Θ1-Θ2, σελ. 41 «Ιστορία του ΚΚΣΕ», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 407

11 Ινστιτούτο Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ: «Β. Ι. Λένιν - Βιογραφία», εκδόσεις «ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ» 1973, σελ. 791-792

12 «Ριζοσπάστης» 26/12/1924

13 Τόνι Κλιφ: «Λένιν 1917-1923», εκδόσεις «Εργατική Δημοκρατία», σελ. 458

14 Ι. Στάλιν: «Απαντα», εκδοτικό της ΚΕ του ΚΚΕ, 1952, τόμος 6ος, σελ. 53-59

15 Μ. Γκόρκι: «Β. Ι. Λένιν», εκδόσεις «Ειρήνη», σελ. 72.

 "Ρ"