Απελευθέρωσης του Αγρινίου από τους γερμανοτσολιάδες!

 
Η προέλαση του «Κόκκινου Στρατού» στη Βόρειο Βαλκανική υποχρέωσε την Ανώτατη Γερμανική Διοίκηση της Ελλάδας, να αποσύρει τμηματικά και γρήγορα από τις τελευταίες μέρες του Αυγούστου 1944 το σύνολο των δυνάμεων κατοχής, που είχε στην Ελλάδα, για να μην αποκοπούν και εξοντωθούν ή αιχμαλωτιστούν από τις ένοπλες δυνάμεις του ΕΛΑΣ και τις τέσσερις μεραρχίες του «Κοινοβουλίου των Παρτιζάνων» της «Ομοσπονδιακής Κοινότητας των Ισότιμων Εθνοτήτων της Γιουγκοσλαβίας».
Από τις 8 Σεπτεμβρίου του 1943 και μετά την αποχώρηση των Ιταλών, το Αγρίνιο βρίσκονταν κάτω από την απόλυτη στρατιωτική γερμανική κατοχή της 104ης Μεραρχίας Κυνηγών που είχε την έδρα της στην πόλη, η οποία μαζί με την 1η ορεινή μεραρχία «Εντελβάις» συναποτελούσαν το 22ο Ορεινό Σώμα του στρατού της Βέρμαχτ με έδρα τα Γιάννενα και διοικητή τον στρατηγό Karl Hubert Lanz (Καρλ Χεμπερτ Λάντζ), που είχε υπό τον έλεγχό του την περιοχή από την Κορυτσά ως το Μεσολόγγι και από το Μέτσοβο ως το Ιόνιο.

Αριστερά ο Karl Hubert Lanz (Καρλ Χεμπερτ Λάντζ) με τον βοηθό του Hartwig von Ludwiger (Άρτβικ φον Λούντβιγκερ)

Διοικητής των «Κυνηγών» στο Αγρίνιο ήταν ο στρατηγός Hartwig von Ludwiger (Άρτβικ φον Λούντβιγκερ)[1], ο οποίος εκτός από τον νομό της Αιτωλοακαρνανίας είχε στη διοίκησή του και τις μονάδες των «Κυνηγών» στην Κεφαλονιά, την Κέρκυρα και την Ήπειρο.

Ήδη από τις τελευταίες μέρες του Αυγούστου είχε αρχίσει η σύμπτυξη των γερμανικών δυνάμεων στην περιοχή και η αποχώρησή τους.

Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1944 στην πόλη του Αγρινίου, είχε μείνει μόνο το τμήμα της οπισθοφυλακής, με διοικητή τον Ίλαρχο της Γκεστάπο Μίλλερ. Ο Μίλλερ είχε στην ευθύνη του τις αποθήκες τροφίμων και εφοδιασμού της μεραρχίας (βρισκόταν στη θέση «Ρουπακιάς», εκεί που σήμερα είναι οι εργατικές κατοικίες του Αγίου Ιωάννη του Ριγανά), τις οποίες και ανατίναξε το Σάββατο 9 Σεπτεμβρίου, για να μην «πέσουν στα χέρια» των ΕΛΑΣιτών.

Η αποχώρηση και του τελευταίου Γερμανού στρατιώτη από την πόλη ολοκληρώθηκε στις 5:00 το απόγευμα της Κυριακής 10 Σεπτεμβρίου 1944. Ο Μίλλερ και οι στρατιώτες του εγκατέλειψαν το Αγρίνιο, κατευθυνόμενοι προς την Αμφιλοχία. Στις 10:00 περίπου το βράδυ πέρασαν από τη γέφυρα του Αχελώου, την οποία και ανατίναξαν, διασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο και κατά το δυνατόν την υποχώρησή τους.

Οι Γερμανοί φασίστες ναζιστές καταχτητές αποχωρώντας αφήνουν στο πόδι τους, για να καλύψει την υποχώρησή τους, το διαβόητο Τολιόπουλο και το εθνοπροδοτικό τάγμα ασφαλείας, τους γερμανοτσολιάδες συνεργάτες τους, τους οποίους είχαν εφοδιάσει και εξοπλίσει με βαρύ οπλισμό.

Η δύναμη και οι θέσεις άμυνας του Τάγματος Ασφαλείας

Από εκείνη τη μέρα ο πλήρης έλεγχος της πόλης περνάει στα χέρια του Τολιόπουλου, ο οποίος άρχισε να καταστρώνει το σχέδιο της άμυνας του τάγματος απέναντι στα τμήματα του ΕΛΑΣ, που περικύκλωναν την πόλη.

Απρίλιος 1944 Παρέλαση μπροστά σε Γερμανούς αξιωματικούς και τη διοίκηση του Τάγματος Ασφαλείας Αγρινίου (Ο Τολιόπουλος πρώτος δεξιά στην εξέδρα)

Γιώργος Τολιόπουλος

Το Τάγμα Ασφαλείας του Αγρινίου διέθετε πέντε (5) Λόχους Τυφεκιοφόρων, έναν (1) Λόχο Πολυβόλων, και ένα (1) μηχανοκίνητο τμήμα, ενώ η συνολική του δύναμη σε άνδρες άγγιζε περίπου τους οκτακόσιους (800).

Ο 1ος Λόχος είχε τοποθετηθεί στην Β.Α. γραμμής της πόλης, η οποία ξεκινούσε από το υδραγωγείο της πόλης και έφτανε ως το σπίτι του Δαναρά. Διοικητής του ήταν ο έφεδρος Υπολοχαγός Λευτέρης Μηλιάδης.

Ο 2ος Λόχος είχε αναπτυχθεί στο Δοκίμι με διαταγή να αντιμετωπίσει κάθε ΕΛΑΣίτικη επίθεση από τα Καλύβια, το Αγγελοκάστρο, αλλά και το Ζαπάντι. Διοικητής του ήταν ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Γρηγόρης Παπούτσης.

Ο 3ος Λόχος είχε τοποθετηθεί Ανατολικά, από την Γέφυρα της Αβόρανης μέχρι και τη γέφυρα της Ερμίτσας με διοικητή τον Λοχαγό Τσάπινα Γεώργιο.

Ο Λόχος των πολυβόλων (4οςΛόχος) είχε στη διοίκηση του τον Ταγματάρχη Ματθαίο Σούρτο. Τα οργανικά τμήματα του λόχου κατανεμήθηκαν σε όλους τους λόχους, ενώ ο βαρύς όλμος που διέθετε το Τάγμα, εγκαταστάθηκε στα Β.Α. υψώματα με κύρια αποστολή του την αποτροπή τη συγκέντρωση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στις προσβάσεις της πόλης.

Ο 5ος Λόχος, με Διοικητή τον Έφεδρο Λοχαγό Κώστα Χασουράκη, τοποθετήθηκε έξω από τον συνοικισμό του Αγ. Κωνσταντίνου, για την επιτήρηση και υποστήριξη των οδών Ζαπαντίου και Αμφιλοχίας.

Ο 6ος Λόχος με διοικητή τον Ταγματάρχη Σκεύη τοποθετήθηκε στο νεκροταφείο της πόλης για τον έλεγχο των δρόμων έφταναν ως εκεί από τα Καλύβια και το Ζαπάντι.

Τέλος το μηχανοκίνητο τμήμα με 30 άνδρες του 2ου Γραφείου και 15 άνδρες του Φρουραρχείου μπήκε στη διάθεση της Διεύθυνσης του Τάγματος. Επί πλέον ένα απόσπασμα χωροφυλάκων της Διεύθυνσης της Χωροφυλακής του Αγρινίου τοποθετήθηκε στον ανατολικό τομέα για την συμπλήρωση ενός κενού που προέκυψε σ’ αυτόν, ενώ η υπόλοιπη δύναμη της χωροφυλακής ασχολούνταν με την «εσωτερική υπηρεσία της πόλης».

Νάκος Μπελής

Η δύναμη και οι θέσεις επίθεσης του ΕΛΑΣ

Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ που ήταν διασκορπισμένες γύρω από την πόλη αριθμούσαν 7.000 περίπου μαχητές. Το 1ο Τάγμα του 42ου Συντάγματος, με διοικητή τον ανθυπολοχαγό τον Μιλτιάδη Γραβάνη και καπετάνιο τον Νάκο Μπελή ήταν απλωμένο από το Πυργί ως την Αβόρανη.

Ο εφεδρικός Λόχος του Αγρινίου (αργότερα εντάχθηκε ως 3ος Λόχος στο 1/42 τάγμα), τη διοίκηση του οποίου είχε ο έφεδρος ανθυπολοχαγός του Μηχανικού Σκρέτας με καπετάνιο τον Ανδρέα Τσιχριτζή είχε τη βάση της διοίκησης του στο χωριό Βελάουστα. Διέθετε τέσσερα πολυβόλα, ενώ ο οπλισμός των ανδρών του αποτελούνταν από ατομικά ντουφέκια.

Β. Σκιαδάς. Πρώτη σειρά, τρίτος από δεξιά

Από τον συνοικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου μέχρι και το Δοκίμι είχε αναπτυχθεί το 1ο Τάγμα του 2/39 Συντάγματος με διοικητή τον Βασίλη Σκιαδά ή Επαμεινώνδα και καπετάνιο τον Δημήτρη Σούφρα.

Το μαχητικό τμήμα της «Οργάνωσης Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών (Ο.Π.Λ.Α.)», με διοικητές τον Γιάννη Μαρτινέλη, τον Νίκο Ζαχαριάδη και τον Βασίλη Ιωνά, εγκαταστάθηκε στο Ελαιόφυτο (Σμόλιανα), ενώ τον έλεγχο του δρόμου Αγρινίου – Μεσολογγίου είχε ο εφεδρικός ΕΛΑΣ Μακρυνείας.

Τέλος ο εφεδρικός ΕΛΑΣ του Μεσολογγίου κατείχε τη γραμμή των Σιδηροδρόμων Βορειοδυτικής Ελλάδας (Σ.Β.Δ.Ε.) που ένωνε την Πάτρα με το Αγρίνιο.

Φοίβος Γρηγοριάδης ή Βερμαίος

Την διοίκηση όλων των παραπάνω δυνάμεων ανέλαβε ο μόνιμος λοχαγός Φοίβος Γρηγοριάδης ή Βερμαίος, ο οποίος ήταν διοικητής του 42ου Συντάγματος.

Τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 1944.

Η επιχείρηση της απελευθέρωσης του Αγρινίου ξεκίνησε από το μεσημέρι της Δευτέρας 11 Σεπτεμβρίου με προωθητικές κινήσεις μικρού βάθους και με την προπαρασκευή της επίθεσης με πυρά όλμων στις γραμμές των ταγματασφαλιτών του Τολιόπουλου.

Πραγματοποιήθηκαν δύο αναγνωριστικές επιθέσεις του ΕΛΑΣ, η πρώτη το μεσημέρι από τα Β.Α. σημεία της πόλης και η δεύτερη το απόγευμα από τον Συνοικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου.

Τα γεγονότα της 12ης Σεπτεμβρίου 1944.

Στις 3:00 το πρωί της Τρίτης, 12 Σεπτεμβρίου 1944, τμήμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής επιτέθηκε στο προωθημένο φυλάκιο των ταγματασφαλιτών στο γεφύρι Ρόκκα του Δοκιμίου. Οι γερμανοτσολιάδες συμπτύχθηκαν και κατέλαβαν το χαντάκι ανάμεσα στα αγροκτήματα του Γρηγόρη Σκανδάλου και των αδελφών Καρατσώρη, όπου αμύνθηκαν σθεναρά.

Όπως αναφέραμε παραπάνω διοικητής του 2ου Λόχου των γερματσολιάδων που είχε αναπτυχθεί στο Δοκίμι, ήταν ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Γρηγόρης Παπούτσης, ενώ η συνολική δύναμη του λόχου ήταν 64 άνδρες, οι οποίοι είχαν διαιρεθεί σε δύο τμήματα. Στο πρώτο διοικητής ήταν ο προαναφερόμενος έφεδρος, ενώ στο δεύτερο ο παπάς του χωριού Σπύρος Καραβίας. Τα δύο αυτά τμήματα συμπτύχτηκαν και η μάχη που δόθηκε στα χωράφια του Δοκιμίου ανάγκασε τους ταγματασφαλίτες να συμπτυχθούν προς το Αγρίνιο.

Από τους άνδρες του ΕΛΑΣ τραυματίσθηκαν ο εφεδροΕΛΑΣίτης Γιώργος Κλιάφας (αιχμαλωτίσθηκε και οδηγήθηκε στις φυλακές της Αγίας Τριάδας, όπου ξεψύχησε αβοήθητος από αιμορραγία) και ο λοχίας της εθνικής πολιτοφυλακής Φώτης Τσικριτέας, ενώ από τους ταγματασφαλίτες ο παπάς Σπύρος Καραβίας, ο οποίος κατά την μεταφορά του στο Αγρίνιο υπέκυψε στα τραύματά του, και ο Γιώργος Αρμυράς.

Το πρωί της ίδιας μέρας η διοίκηση της 13ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ στέλνει τον Θόδωρο Καλλίνο – Καπετάν Αμάρμπεη και τον γραμματέα του ΚΚΕ της Στερεάς Θανάση Χατζή να ενεργήσουν την άμεση απελευθέρωση της πόλης του Αγρινίου, για να αποδεσμευτούν τα τμήματα του ΕΛΑΣ και να βοηθήσουν στην απελευθέρωση της Ναυπάκτου και της Άμφισσας.

Θεόδωρος Καλλίνος (Αμάρμπεης) – Θανάσης Χατζής

Τα γεγονότα της 13ης Σεπτεμβρίου 1944.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της Τετάρτης 13 Σεπτεμβρίου 1944 μια διμοιρία του ΕΛΑΣ μπήκε από τα Δυτικά με διμοιρίτη τον Περικλή Καινούργιο στην πόλη του Αγρινίου και εγκαταστάθηκε στα παρακάτω σπίτια της πόλης του Αγρινίου: Στο σπίτι του Γιάννη Σαρακογιάννη, το οποίο βρισκόταν στη γωνία που σήμερα συναντιούνται οι δρόμοι Βορείου Ηπείρου και Αργυροκάστρου, στο σπίτι του Κουτρουλού κοντά στην πλατεία Χατζοπούλου, στο σπίτι του Ευθυμίου κοντά στη Μητρόπολη και στο σπίτι του Σαμπότση. Το σύνολο των ΕΛΑΣιτών που μπήκαν στην πόλη εκείνο το βράδυ ήταν 69 άνδρες.

Την ίδια μέρα ο εφεδρικός Λόχος Αγρινίου του ΕΛΑΣ μπήκε στον συνοικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου, με διαταγή να καταλάβει ή να παρακάμψει το πολυβολείο που ήταν στο σπίτι του Λιάσκα, να προωθηθεί και να κυριαρχήσει στο χώρο γύρω από την πλατεία Μπέλλου για να συνδεθεί με τα υπόλοιπα τμήματα που θα έμπαιναν στην πόλη, το βράδυ της ίδιας μέρας. Πριν ξημερώσει όμως η 14η Σεπτεμβρίου, η διαταγή ανεστάλη, αφού ήδη είχαν αρχίσει οι συζητήσεις για την αναίμακτη παράδοση της πόλης.

Ο εκπρόσωπος του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής αναλαμβάνει πρωτοβουλία.

Στις 10 Σεπτέμβρη του 44 ο εκπρόσωπος του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής Λάμπρος Αντωνίου πήρε μια επιστολή στο χωριό Αγία Σοφία Θέρμου που είχε την έδρα του, από τον Δήμαρχο του Αγρινίου Νίκο Καρμανίδη και τον διοικητή της Χωροφυλακής του Αγρινίου, Ταγματάρχη Γιώργο Τζωρτζάκη, με την οποία τον παρακαλούσαν να μεσολαβήσει, ως εκπρόσωπος του συμμαχικού στρατηγείου, για την αναίμακτη παράδοση του Αγρινίου από το Τάγμα Ασφαλείας στον ΕΛΑΣ.

Την επιστολή αυτή ακολούθησε άλλη μία, από τον Θεόφιλο Σαρίκα, ο οποίος είχε την διοίκηση της Συμμαχικής Αποστολής στο Λιθοβούνι της Μακρυνείας και η οποία του ζητούσε το ίδιο.

Ο Αντωνίου ενημέρωσε το Στρατηγείο, το οποίο του έδωσε το «πράσινο φως», να αναπτύξει πρωτοβουλία «με στόχο την αποφυγή της αιματοχυσίας».

Μετά από αυτά ο Αντωνίου κατέβηκε την Τρίτη 12 Σεπτεμβρίου στο Αγρίνιο και κάλεσε τον Φοίβο Γρηγοριάδη να αναβάλει την επίθεση, έως ότου πραγματοποιήσει συνάντηση με τον Δήμαρχο του Αγρινίου, Νίκο Καρμανίδη, το Διοικητή της Χωροφυλακής Γιώργο Τζωρτζάκη και τον διοικητή και τους εκπροσώπους του Τάγματος, στο σπίτι του μικροβιολόγου γιατρού Δημήτρη Παπαχρήστου στην Πλατεία Στράτου (σημερινή πλατεία Ειρήνης).

Στη συνάντηση αυτή, ο Αντωνίου δήλωσε σε όλους την ιδιότητά του και μετά τους ανακοίνωσε, ότι η Ελληνική Κυβέρνηση του Καΐρου έχει αποκηρύξει τα Τάγματα Ασφαλείας. «Αυτά», τους είπε, «πρέπει να παραδώσουν τον οπλισμό τους στις αντιστασιακές οργανώσεις της περιοχής και να παραδοθούν».

Και συνέχισε «Θα σας δίναμε συγχαρητήρια κ. Τολιόπουλε» είπε προς τον επικεφαλής εάν ερχόσασταν σε συμφωνία με τους ΕΛΑΣίτες και χτυπούσατε τους Γερμανούς στο Μακρυνόρος, όταν υποχωρούσαν και τους παίρνατε τον οπλισμό τους, αλλά αυτό δεν το πράξατε και δεν σας παραδεχόμαστε.

«Έχουμε αποφασίσει» του απάντησε ο Τολιόπουλος, «να μην επιτρέψουμε την είσοδο του ΕΛΑΣ στο Αγρίνιο και θα αντισταθούμε. Έχουμε 1800 άνδρες, αρκετό πολεμικό υλικό και οχυρωμένες θέσεις. Λάβαμε όλα τα μέτρα μας να μην διαρραγεί η άμυνα μας μέχρι να έρθουν στο Αγρίνιο οι συμμαχικές δυνάμεις και για κανένα λόγο δεν θα παραδώσουμε την πόλη στους κομμουνιστές».

«Έχω πληροφορίες», ανταπάντησε ο Αντωνίου, «ότι οι δυνάμεις τους ΕΛΑΣ γύρω από το Αγρίνιο είναι πολύ μεγάλες. Δυστυχώς αυτό εσείς δεν το γνωρίζεται. Επίσης οι περισσότεροι άνδρες σας είναι επιστρατευμένοι και με την πρώτη ευκαιρία θα σας εγκαταλείψουν. Μιλάτε σύμφωνα με τις επιθυμίες σας. Σας καλώ για χάρη του εθνικού συμφέροντος και της ζωής των κατοίκων του Αγρινίου, ως εθνικός αγωνιστής και ως εκπρόσωπος του Συμμαχικού στρατηγείου μέσης Ανατολής (ΣΣΜΑ) να συμφωνήσετε και να με εξουσιοδοτήσετε να διαπραγματευτώ με την ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ την ειρηνική παράδοση της πόλης του Αγρινίου, με αντίστοιχη εξασφάλιση την αποφυγή αντιποίνων σε βάρος όσων υπηρετούν στα Τάγματα και τους εθνικόφρονες πολίτες μέχρι της αφίξεως της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Σου εγγυώμαι εγώ κ. Τολιόπουλε. Δεν θα πάθεις τίποτα. Πάρε και το πιστόλι μου να το έχεις εσύ».

Ο Τολιόπουλος αρνήθηκε και ο Αντωνίου του είπε με αυστηρό τόνο: «Μιλάς με το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (ΣΣΜΑ). Συμμορφώσου κ. Τολιόπουλε με ό,τι σου λέμε».

Το επόμενο πρωί και με την επίμονη παρέμβαση του Νίκου Καρμανίδη και του Διοικητή της χωροφυλακής, ο Τολιόπουλος και οι αξιωματικοί του τάγματος πείστηκαν και έδωσαν την εξουσιοδότηση στον Αντωνίου, να συναντηθεί με την ΕΑΜΙΚΗ ηγεσία στην Αβώρανη και να συγκληθεί νέα κοινή σύσκεψη.

Ο Καλλίνος και ο Χατζής φτάνουν στο σταθμό της διοίκησης του 1/42 Τάγματος.

Το απόγευμα της Τετάρτης 13 Σεπτεμβρίου 1944 ο Θόδωρος Καλλίνος και ο Θανάσης Χατζής φτάσανε στο σταθμό της διοίκησης του 1/42 Τάγματος ο οποίος βρισκόταν στην Καμαρούλα, όπου πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην οποία συνεκτιμήθηκαν τα δεδομένα και εξετάστηκαν όλες οι πιθανές ενέργειες για την κατάληψη της πόλης.

Σ΄ αυτή αποφασίστηκε, να ζητηθεί από την Μεραρχία να στείλει ένα από τα πλησιέστερα τμήματα πάντσερ, για να οργανωθεί μαζική αιφνιδιαστική επίθεση και ένα αντιαρματικό ορειβατικό πυροβόλο, για να εξουδετερωθούν άμεσα τις αντιστάσεις εκείνες που δεν θα «πέσουν».

Με το τέλος της σύσκεψης στο σταθμό της Διοίκησης έφθασαν οι σύνδεσμοι Θανάσης Σταυρόπουλος ή Φασαρίας και Βασίλης Δρόσος και ενημέρωσαν, όσους βρισκόταν σ’ αυτή, ότι από την πόλη του Αγρινίου βγήκε μια επιτροπή με ένα αυτοκίνητο, πάνω στο οποίο υπήρχε απλωμένο ένα άσπρο σεντόνι και κατευθύνεται προς την Αβώρανη.

Το σπίτι του Κώστα Χριστογιάννη

Ο Καλλίνος, ο Χατζής, ο Γρηγοριάδης και ο Βασιλειάδης αποφάσισαν να πάνε στην Αβώρανη και να συναντήσουν την επιτροπή στο σπίτι του Κώστα Χριστογιάννη.

Την επιτροπή αυτή αποτελούσαν οι: Απόστολος Φαφούτης, Νίκος Ξυνόπουλος, Γιώργος Τσακανίκας, Λάμπρος Παπαβασιλείου, Κων/νος Ροκόφυλλος, Νίκο Πολυμερίδης, Γιάννης Παπαθανασίου, Γιάννη Ροντήρης, Αριστείδης Παρθένης, Μιχάλης Φαφούτης και Κώστας Παπαϊωάννου.

Στο ξεκίνημα της συζήτησης το λόγο πήρε ο Καλλίνος και είπε: «Έχουμε διαταγή να απελευθερώσουμε την πόλη για να αποδεσμευτούν τα τμήματα μας και να χτυπήσουν τους Γερμανούς που υποχωρούν. Σύμφωνα με τη διαταγή του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, εάν το τάγμα του Τολιόπουλου παραδοθεί, θα αφοπλιστεί, θα παραδώσει ανέπαφο όλον τον οπλισμό, το πολεμικό υλικό, τον εφοδιασμό και τα τρόφιμα. Θα πάρουμε όλα τα αναγκαία μέτρα για να αποφευχθούν αυθόρμητες αντεκδικήσεις από τις οικογένειες και τους συγγενείς των θυμάτων.

Εάν δεν παραδοθεί, θα ενεργήσουμε επίθεση θα απελευθερώσουμε με μάχη την πόλη και δεν δίνουμε καμιά εγγύηση για ότι κι αν συμβεί. Δεν μπορούμε να εγγυηθούμε τη ζωή κανενός, γιατί στη μάχη ο λαός του Αγρινίου θα εκδικηθεί για τα τόσα θύματα που έδωσε και τα βάσανα που δοκίμασε από τους γερμανοτσολιάδες και τους συνεργάτες των κατακτητών. Είναι αρκετά αυτά. Δεν πρέπει να θρηνήσουμε κι άλλα. Δεν πρέπει να γίνουν κι άλλες καταστροφές στην πόλη. Για ό,τι συμβεί εσείς θα φέρετε σοβαρή ευθύνη».

Η επιτροπή ξαναγύρισε στην πόλη για να ενημερώσει τον Τολιόπουλο για τους όρους και μετά από μισή ώρα ξαναγύρισε, έχοντας μαζί της και τον απόστρατο στρατηγό Πέτρο Κλάδη, ο οποίος λίγο επιτακτικά είπε:
«Προτείνουμε να κρατήσει το Τάγμα την πόλη, που είναι ο φυσικός απελευθερωτής της κι εσείς να κρατήσετε την περιοχή έξω από την πόλη, μέχρις ότου έρθει εκπρόσωπος της κυβέρνησης της χώρας. Εάν δεν συμφωνήσετε το Τάγμα θα υπερασπιστεί την πόλη με τα όπλα.

«Αφήστε τα αυτά στρατηγέ», του είπε ο Αρμάμπεης. Ο ΕΛΑΣ είναι τμήμα του συμμαχικού στρατηγείου κι εκτελεί διαταγές του. Τα όπλα που κρατάει, (ΣΣ. ο Τολιόπουλος), δεν του τα έδωσε η πατρίδα. Τα έδωσαν οι γερμανοί κατακτητές για να κρατήσουν υπόδουλη την πατρίδα μας και να εξασφαλίσουν χωρίς απώλειες την αποχώρησή τους από την Ελλάδα, για να πολεμήσουν και με αυτές τις δυνάμεις τους συμμάχους στο Ανατολικό και Δυτικό μέτωπο. Γι αυτό θα παραδοθούν στον πραγματικά αγωνιζόμενο για την απελευθέρωση της πατρίδας, Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ)».

Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο Παπαποστόλης Φαφούτης και είπε: «Ο διοικητής του Τάγματος ζητάει να διαπραγματευτεί για την παράδοση προσωπικά με μόνιμο αξιωματικό».

ΟΙ ΕΛΑΣίτες τραβήχτηκαν πιο πέρα για να συζητήσουν.

Αποφασίστηκε να πάνε να συναντήσουν τον Τολιόπουλο ο Καλλίνος μαζί με τον Χατζή.

Το σπίτι του Σκαλίγκου

Η συνάντηση με τον Τολιόπουλο.

Η συνάντηση έγινε στο σπίτι του Σκαλίγκου που στεγαζόταν από τις 10 του Σεπτέμβρη ο Τολιόπουλος με το επιτελείο του.

Εκεί τους περίμενε η αντιπροσωπεία της πόλης που είχαν συναντήσει στη Αβώρανη και φυσικά ο Τολιόπουλος μαζί με τους υψηλόβαθμους αξιωματικούς του Τάγματος.

Σ’ αυτή, ο Καλλίνος αναφέρθηκε στους όρους της παράδοσης, τους οποίους ο Τολιόπουλος αποδέχθηκε και δρομολογήθηκαν οι ενέργειες για την είσοδο του ΕΛΑΣ στην πόλη την επόμενη ημέρα Πέμπτη 14 Σεπτεμβρίου.

Ο Αμάρμπεης ενημέρωσε τον Γρηγοριάδη με τον Παρθένη για την παράδοση του Τάγματος Ασφαλείας Αγρινίου και του έδωσε οδηγίες για την είσοδο των τμημάτων του ΕΛΑΣ στην πόλη.

Από τις διαπραγματεύσεις αυτές προέκυψαν δύο πρωτόκολλα παράδοσης, τα οποία για το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ υπόγραψαν οι:
1) Θανάσης Χατζής, εκπρόσωπος της Π.Ε.Ε.Α.,
2) Λοχαγός Θεόδωρος Καλλίνος (Αμάρμπεης),
αντιπρόσωπος του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ,
3) Φοίβος Γρηγοριάδης (Βερμαίος), Διοικητής του 42ου Συντάγματος,
4) Γεώργιος Γεωργίου, Λοχαγός, εκπρόσωπος της Εθνικής Πολιτοφυλακής Στερεάς Ελλάδος
και 5) Κων/νος Καζατζής, Εθνοσύμβουλος Αγρινίου.

Την πόλη του Αγρινίου εκπροσώπησαν οι:
Ο Δήμαρχος της Νίκος Καρμανίδης,
Στρατηγός Πέτρος Κλάδης,
2) Αρχιμανδρίτης Απόστολος Φαφούτης,
3) Νίκος Ξυνόπουλος,
4) Γεώργιος Τσακανίκας,
5) οι δικηγόροι Λάμπρος Παπαβασιλείου,
και 6) Κων/νος Ροκόφυλλος,
7) Νίκος Πολυμερίδης, Ειρηνοδίκης,
8) Ιωάννης Παπαθανασίου, Συνταγματάρχης ε. ά.,
9) Ιωάννης Ροντήρης, καπνέμπορος,
10) Αριστείδης Παρθένης, επιχειρηματίας,
11) Μιχάλης Φαφούτης, ιδιώτης
και 12) Κων/νος Παπαϊωάννου, έμπορος.

Τους ταγματασφαλίτες και τη χωροφυλακή εκπροσώπησαν αντίστοιχα ο Διοικητές τους Γιώργος Τολιόπουλος και Γιώργιος Τζωρτζάκης.

Αμέσως μετά το πέρας της συνάντησης ο Θανάσης Χατζής με έναν αξιωματικό ταγματασφαλίτη πήγαν στις φυλακές των αποθηκών Παναγοπούλου και ελευθέρωσαν όλους τους κρατούμενους.

Κατόπιν οι ταγματασφαλίτες οδήγησαν τους δύο εκπροσώπους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στο ξενοδοχείο ΙΛΙΟΝ, όπου και πέρασαν το βράδυ τους σε ένα μεσαίο δωμάτιο του δευτέρου ορόφου με μπαλκόνι προς την πλατεία.

Η απελευθέρωση.

Το πρωί της Πέμπτης 14 Σεπτεμβρίου 1944, απελευθερώθηκαν οι φυλακισμένοι στις φυλακές της Αγίας Τριάδας, οι οποίοι αμέσως μετά κατευθύνθηκαν στο χώρο της εκτέλεσης των «120», όπου πραγματοποίησαν τρισάγιο για τους εκτελεσμένους της Μεγάλης Παρασκευής και κατόπιν κατευθύνθηκαν στην κεντρική πλατεία, για να υποδεχθούν τα τμήματα του ΕΛΑΣ που θα έμπαιναν στην πόλη.

Στις 11:00 το πρωί της ίδιας μέρας τα τμήματα του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον διοικητή του 42ου Συντάγματος λοχαγό Φοίβο Γρηγοριάδη – Βερμαίο μπήκαν στην πόλη, τραγουδώντας επαναστατικά τραγούδια και παρατάχθηκαν στην πλατεία Μπέλου (σήμερα πλατεία Δημοκρατίας) με μέτωπο προς το ξενοδοχείο ΙΛΙΟΝ.

Είσοδος του ΕΛΑΣ στην Πλατεία Μπέλο

Ο Φοίβος Γρηγοριάδης μιλάει στην πλατεία Μπέλου.

Από το μπαλκόνι του δωματίου που φιλοξένησε το προηγούμενο βράδυ τον Αμάρμπεη και τον Θανάση Χατζή οι δύο μόνιμοι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ (Αμάρμπεης και Βερμαίος) καθώς και ο γραμματέας του ΚΚΕ Στερεάς (Θανάσης Χατζής) μίλησαν στα παρατεταγμένα τμήματα και τον συγκεντρωμένο λαό της πόλης, τηρώντας ενδιαμέσως ενός λεπτού σιγή στη μνήμη των θυμάτων του Αγώνα.

Μετά την ομιλία του Θανάση Χατζή τραγουδήθηκε από όλους τους παρευρισκομένους στην πλατεία ο Εθνικός Ύμνος και τα τμήματα του ΕΛΑΣ στρατωνίσθηκαν στα λιοστάσια της Αγίας Βαρβάρας, για να ξεκουραστούν και να προετοιμασθούν για την απελευθέρωση της Ναυπάκτου και της Άμφισσας που κατείχαν ακόμα οι Γερμανοτσολιάδες.

Η «ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ» της 15ης Σεπτέμβη 1944.

Η τοπική εφημερίδα «ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ» που κυκλοφορούσε τότε, στο φύλλο της με ημερομηνία 15 Σεπτεμβρίου 1944, γράφει:
«Από νωρίς χθες το πρωί μία ασυνήθιστη κίνηση επικρατούσε σ’ όλη την πόλη μας. Οι δρόμοι έσφυζαν από την κίνηση των πολιτών. Όλη η αγορά είχε σημαιοστολιστεί αυθόρμητα χωρίς, σχεδόν, την εντολή κανενός·…

Γυναίκες, παιδιά, γέροντες ξεπετιόνταν από τα σπίτια αλαλάζοντας χαρούμενα και σχηματίζοντας μία συνεχώς ογκούμενη πομπή που κινούνταν προς το Διοικητήριο του Τάγματος Ασφαλείας. Η κυκλοφορία των πολιτών ήταν απαγορευμένη κι όμως αψηφώντας τα στημένα παντού πολυβόλα, ο λαός ορμούσε ζητωκραυγάζοντας υπέρ της συμφιλιώσεως. Ο λαός της πόλης μας έδινε έτσι την ψήφο του.

Από εκείνη τη στιγμή η συνθηκολόγηση του Τάγματος είχε υπογραφεί. Όταν η πομπή έφθασε στην πλατεία Μπέλλου, οι Αγρινιώτες, μπροστά στις προτεταμένες κάννες των αυτομάτων που ήταν στημένα σης τέσσερις γωνίες της πλατείας, ώρμησαν έξαλλοι από ενθουσιασμό προς τους αντιπροσώπους του ηρωικού ΕΛΑΣ, που η είσοδος τους στην πόλη ήταν μία εγγύηση για την απελευθέρωση τους…

Οι καμπάνες των εκκλησιών άρχισαν να χτυπούν, ως εκ συνθήματος θάλεγε κανείς, αγγέλοντας την χαρμόσυνη νίκη πούχε αποσπάσει ο λαός, παρ όλον ότι επίσημα δεν είχε τακτοποιηθεί ακόμη τίποτε. Επακολούθησαν διαπραγματεύσεις κατά τη διάρκεια των οποίων και οι τελευταίες αντιρρήσεις υπερνικήθηκαν. Αμέσως έπειτα ο Θανάσης Χατζής, αντιπρόσωπος της ΠΕΕΑ συνοδευόμενος από έναν αντιπρόσωπο του Τάγματος, έσπευσε στις φυλακές για την απελευθέρωση των κρατουμένων.

Ύστερα από μία συγκινητική προσφώνηση ανοίχτηκαν οι πύλες των φυλακών κι όλοι οι κρατούμενοι, τίμιοι αγωνιστές του πιο τίμιου λαϊκού αγώνα, που ζούσαν διαρκώς υπό την απειλή του θανάτου γιατί τόλμησαν να υψώσουν το ανάστημα τους και να βροντοφωνάξουν τα δικαιώματα του Λαού, ανάπνευσαν τον αέρα της λευτεριάς. Κάτω απ’ τις επίμονες κραυγές των απελευθερωθέντων όλοι εν πομπή κατευθύνθηκαν προς τον ομαδικό τάφο των θυμάτων της φασιστικής τυραννίας στην Ανία Τριάδα.

Ο αποφυλακισθείς εφημέριος συναγωνιστής Κωνσταντίνος Βαλλής, σε μία ατμόσφαιρα συγκίνησης, έψαλε την επιμνημόσυνο δέηση. Όλοι μαζί έπειτα έψαλαν το πένθιμο εμβατήριο, ενώ δάκρυα πόνου και χαράς συνάμα έτρεχαν από τα μάτια των ελεύθερων πια παλληκαριών.

Στη συνέχεια παραληρώντας από χαρά και ενθουσιασμό, οι ελευθερωμένοι συναγωνιστές ξεχύθηκαν στην πόλη όλη την ώρα εκείνη. Στην πλατεία κατέβασαν την προδοτική σημαία των γερμανοτσολιάδων και ύψωσαν την Ελληνική Σημαία.

Αναρτήθηκαν φωτογραφίες του Στάλιν, Ρούσβελτ και Τσώρτσιλ και πάνω με την επιγραφή «Ζήτω η Ένωση», «Ο λαός Νικά»… Έτσι τελείωσε το απόγευμα αυτό της Πέμπτης 14 του μηνός Σεπτεμβρίου, του ιστορικότερου μήνα και της ιστορικής διαδρομής του ηρωικού Αγρινίου».

Κείμενο: Λ. Τηλιγάδα.

ΠΗΓΕΣ:
1 «Η απελευθέρωση του Αγρινίου«, Θόδωρου Καλλίνου – Αρμάμπεη, Έκδοση Δήμου Αγρινίου, Σεπτέμβριος 1985
2 «Το Αγρίνιο«, Κώστα Δήμου Μαραγιάννη, Εκδόσεις Πάραλος, Ιούλιος 2011
3 http://www.epoxi.gr/memories8.htm
4 http://agriniomemories.blogspot.gr/
5 Οι 100 Μεγαλύτεροι στρατηγοί όλων των εποχών, Michael Lee Laning. Εκδόσεις Ενάλιος
6 Μεραρχία Εντελβάις: το λουλούδι του θανάτου – Του Βαγγέλη Καινούργιου ΕΔΩ 7 https://en.wikipedia.org/wiki/Hubert_Lanz
8 https://en.wikipedia.org/wiki/Hartwig_von_Ludwiger
9 https://redlineagrinio.gr/agrinio/topiki-istoria/44724-xroniko-apeleutherosis-agriniou-elas-meros

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1] Hartwig von Ludwiger (1895-1947) Ο Λούντβιγκερ και οι επιζώντες της μεραρχίας του, συνελήφθησαν προς το τέλος του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία. Κρατήθηκε σε στρατόπεδο και δικάστηκε από στρατοδικείο στο Βελιγράδι μεταξύ 27 Μαρτίου και 4 Απριλίου 1947, μαζί με πολλούς άλλους Γερμανούς αξιωματικούς, όπως ο γενικός διευθυντής Hans Gravenstein, ο SS- Brigadeführer und Generalmajor der Waffen-SS, ο Karl von Oberkamp κ.α. Όλοι τους καταδικάστηκαν σε θάνατο. Ο Λούντβιγκερ εκτελέστηκε στις 3 ή 5 Μαΐου του 47.

ΕΑ