Μερίδιο στην εκμετάλλευση των πόρων της Σελήνης διεκδικεί η Ρωσία με το «Λούνα-25»

Το «Λούνα-25» τοποθετημένο στην κορυφή του πυραύλου Σογιούζ-2.1b κατά τη μεταφορά του στην εξέδρα εκτόξευσης του κοσμοδρομίου Βοστότσνι της περιοχής Αμούρ. Εξω από το κτίριο συναρμολόγησης του πυραύλου υψώνεται το άγαλμα του Σοβιετικού κοσμοναύτη Γιούρι Γκαγκάριν, του πρώτου ανθρώπου που πέταξε στο Διάστημα. Στο χέρι του κρατά τον Σπούτνικ-1, τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο της Γης, που εκτόξευσε η ΕΣΣΔ, σπάζοντας τις αλυσίδες της γήινης βαρύτητας

 
ΚΟΥΡΣΑ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΟΝ ΝΟΤΙΟ ΠΟΛΟ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ

Αν η διαστημοσυσκευή «Λούνα-25» πετύχει τη Δευτέρα να προσσεληνωθεί κοντά στον νότιο πόλο της Σελήνης, τότε η Ρωσία θα έχει πετύχει μια πρωτιά, καθώς καμιά διαστημική αποστολή δεν έχει καταφέρει έως τώρα να πατήσει στο ανώμαλο έδαφος του σεληνιακού νότου χωρίς να καταστραφεί. Η επιλογή της ημερομηνίας, μόλις δύο μέρες πριν την προβλεπόμενη προσσελήνωση της ινδικής διαστημοσυσκευής «Τσαντραγιάν-3», που όπως και το «Λούνα-25» βρίσκεται εδώ και μέρες σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη, δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία. Αποστολές επιτυχημένες ή μη στη Σελήνη έχουν κάνει τα τελευταία χρόνια πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων η Κίνα, η Ιαπωνία, το Ισραήλ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κ.ά., ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται το μεγάλο πρόγραμμα «Αρτεμις» επανδρωμένης επανόδου και δημιουργίας σεληνιακής βάσης των ΗΠΑ, σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) και τις διαστημικές υπηρεσίες πολλών χωρών.

Φωτογραφίες της Γης και της Σελήνης (κυκλωμένες με κόκκινη γραμμή) από τις κάμερες του «Λούνα-25». Στο κάτω μέρος φαίνονται τμήματα εξαρτημάτων της διαστημοσυσκευής

Συνθήκες

Η Συνθήκη για το Απώτερο Διάστημα, που ψηφίστηκε από τον ΟΗΕ και τέθηκε σε εφαρμογή το 1967 (ουσιαστικά από την ΕΣΣΔ και τις ΗΠΑ, τις μόνες διαστημικές δυνάμεις την εποχή εκείνη), έχει υπογραφεί πια από τη συντριπτική πλειοψηφία των κρατών του κόσμου, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και όλες οι ισχυρές καπιταλιστικές χώρες. Η Συνθήκη προβλέπει πως η εξερεύνηση και εκμετάλλευση του απώτερου Διαστήματος και των άλλων ουράνιων σωμάτων, συμπεριλαμβανόμενης της Σελήνης, θα γίνεται προς όφελος όλων των χωρών και θα είναι κτήμα του συνόλου της ανθρωπότητας. Ωστόσο υπάρχουν και χώρες που αποσύρθηκαν απ' αυτή, όπως έκανε η Σαουδική Αραβία τον περασμένο Γενάρη. Καθώς φουντώνει η κούρσα για το νερό και τους άλλους πόρους της Σελήνης (σπάνιες γαίες, ήλιο-3 κ.ά.), δεν είναι βέβαιο ότι αυτή η Συνθήκη θα γίνει σεβαστή από τις πολλαπλάσιες διαστημικές δυνάμεις του σήμερα, σε έναν κόσμο που το κεφάλαιο δραστηριοποιείται πια στο Διάστημα και απευθείας, σε έναν κόσμο που δεν υπάρχουν η ΕΣΣΔ και οι άλλες χώρες που οικοδομούσαν τον σοσιαλισμό στην Ευρώπη.

Ηδη, εδώ και δεκαετίες, από τη μεριά των ΗΠΑ προβλέψεις της Συνθήκης για το Απώτερο Διάστημα ερμηνεύονται υπό το πνεύμα της Συνθήκης για τις Θάλασσες, δηλαδή ότι κανένας δεν μπορεί να τις αποικήσει, αλλά όλοι μπορούν να ψαρεύουν τα ψάρια τους. Προφανώς οι «ψαράδες» δεν θα είναι διατεθειμένοι να μοιραστούν τα «ψάρια» που θα πιάσουν με τους υπόλοιπους... Ενδιαφέρον για τη διαπραγμάτευση νέων συμφωνιών για το απώτερο Διάστημα, ώστε να διασφαλιστεί η ειρηνική εκμετάλλευση και χρήση του, έχει εκφράσει από τις 17 Νοέμβρη 2005 και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Μόλις 11 χώρες, μεταξύ αυτών καμιά από τις ισχυρότερες - με εξαίρεση τις πυρηνικές δυνάμεις Γαλλία, Ινδία και Πακιστάν - δεν έχουν υπογράψει τη Συμφωνία για τις Δραστηριότητες των κρατών στη Σελήνη και άλλα Ουράνια Σώματα, που ενέκρινε η ΓΣ του ΟΗΕ το 1979 και τέθηκε σε ισχύ το 1984, η οποία μεταξύ άλλων ορίζει τα κράτη ως υπεύθυνα για τις δραστηριότητες του κεφαλαίου τους στη Σελήνη.

Καλλιτεχνική απεικόνιση του «Λούνα-25» στη Σελήνη, με τη Γη λίγο πάνω από τον ορίζοντα

Λούνα

Το «Λούνα-25» εκτοξεύτηκε στις 7 Αυγούστου από το κοσμοδρόμιο Βοστότσνι, στο ανατολικό άκρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας, κοντά στον Ειρηνικό Ωκεανό, και ονομάστηκε έτσι ώστε να αποτελέσει συνέχεια των αποστολών Λούνα της Σοβιετικής Ενωσης. Χρειάστηκαν 47 χρόνια για να πραγματοποιήσει μια αποστολή στη Σελήνη η καπιταλιστική Ρωσία, που κληρονόμησε την τεχνολογία, τις εγκαταστάσεις, την τεχνογνωσία και το μεγαλύτερο μέρος του κοσμοναυτικού σώματος που οικοδόμησε ο σοβιετικός λαός, καθώς η αποστολή του τελευταίου σοβιετικού σκάφους προς τον φυσικό δορυφόρο της Γης, του «Λούνα-24», πραγματοποιήθηκε το 1976, φέρνοντας στη Γη δείγμα σεληνιακού εδάφους. Πρόκειται επίσης για την πρώτη διαστημική αποστολή της Ρωσίας πέρα από τη γήινη τροχιά 22 χρόνια μετά την τελευταία αποστολή της ΕΣΣΔ στο βαθύ Διάστημα.

Οι αυτόματες αποστολές της ΕΣΣΔ στη Σελήνη είχαν πετύχει πολλές πρωτιές:

• «Λούνα-1» (1959): Πρώτη διαστημοσυσκευή που δραπέτευσε από το βαρυτικό πεδίο της Γης, έκανε πέρασμα κοντά στη Σελήνη και τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον Ηλιο.
• «Λούνα-2» (1959): Πρώτο γήινο κατασκεύασμα στη Σελήνη (σκόπιμη πρόσκρουση).
• «Λούνα-3» (1959): Πρώτες φωτογραφίες της μη ορατής από τη Γη πλευράς του φεγγαριού.
• «Λούνα-9» (1966): Πρώτη προσσελήνωση (βιώσιμη αν είχε πλήρωμα).
• «Λούνα-13» (1966): Δεύτερη μαλακή προσσελήνωση.
• «Λούνα-16» (1970): Πρώτη αυτόματη μεταφορά δείγματος σεληνιακού εδάφους στη Γη.
• «Ζοντ-5» (1968): Πρώτη τοποθέτηση ζωντανών οργανισμών (δύο χελώνες και άλλα βιολογικά δείγματα) σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη και ασφαλής επιστροφή τους στη Γη.

Το «Λούνα-25» σχεδιάστηκε, κατασκευάστηκε και ελέγχθηκε από το ρωσικό αεροδιαστημικό μονοπώλιο «NPO Lavochkin» και αποτελείται από δύο μέρη. Το ένα αποτελεί την πλατφόρμα προσεδάφισης, που περιλαμβάνει σύστημα πρόωσης και μηχανισμό για να ακουμπήσει στο έδαφος καθώς και όργανα μέτρησης της ταχύτητας και της απόστασης από το έδαφος. Το άλλο μέρος περιέχει όλα τα επιστημονικά όργανα, τα ηλεκτρονικά του σκάφους, τα φωτοβολταϊκά, τις κεραίες και μια πηγή ραδιοϊσοτόπων για τη θέρμανση και τροφοδοσία με επιπλέον ενέργεια των συσκευών.

Σοβιετικό επετειακό γραμματόσημο προς τιμήν της αποστολής «Λούνα-9»

Στόχοι

Στόχοι της αποστολής είναι η δοκιμή της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας ομαλών προσσεληνώσεων, η ανάλυση του εδάφους της Σελήνης και η πραγματοποίηση επιστημονικών ερευνών στη διάρκεια ενός έτους, με ιδιαίτερη μελέτη του ανώτερου στρώματος του σεληνιακού ρεγόλιθου και της εξαιρετικά αραιής ατμόσφαιρας της Σελήνης, σε αναζήτηση ιχνών νερού. Η εύρεση αξιοποιήσιμων ποσοτήτων νερού στη Σελήνη είναι προϋπόθεση για τη δημιουργία μόνιμης επανδρωμένης σεληνιακής βάσης, καθώς το νερό πέρα από τη χρήση του αυτούσιο (πόση, άρδευση), μπορεί να διασπαστεί ηλεκτρολυτικά στο καύσιμο (υδρογόνο) και το οξειδωτικό (οξυγόνο) των πυραύλων, περιορίζοντας κατά πολύ την ανάγκη τροφοδοσίας της βάσης από τη Γη με τα σχετικά υλικά. Η ίδια η πρωτιά της προσσελήνωσης κοντά στον νότιο πόλο της Σελήνης αποτελεί ίσως έναν από τους σημαντικότερους στόχους της αποστολής...

Η τοποθεσία προσσελήνωσης επιλέχθηκε να είναι μέσα στον κρατήρα Μπογκοσλάβσκι, σε σχετικά μικρή απόσταση από τον νότιο πόλο της Σελήνης, με δύο εναλλακτικές (νότια του κρατήρα Μάνζινους και νότια του κρατήρα Πέντλαντ-Α). Η περιοχή πρώτης επιλογής είναι πολύ κοντά στην περιοχή όπου θα προσεδαφιζόταν το ινδικό «Τσαντραγιάν-1», αν η αποστολή δεν αποτύγχανε με αποτέλεσμα τη συντριβή του. Αυτή τη στιγμή η μόνη ενεργή αποστολή στη Σελήνη είναι το ρόβερ «Γιουτού-2» της Κίνας, στη μη ορατή πλευρά του φεγγαριού.

Η ρωσική διαστημική υπηρεσία Roscosmos έκανε γνωστό ότι δεν υπήρξε καμία προηγούμενη συνεννόηση με την ινδική διαστημική υπηρεσία (ISRO), αλλά διαβεβαίωσε ότι δεν υπάρχει περίπτωση το «Λούνα-25» να δημιουργήσει πρόβλημα στο «Τσαντραγιάν-3» της Ινδίας, καθώς η περιοχή που θα επιχειρήσει να προσεδαφιστεί το τελευταίο είναι πολύ πιο κοντά στον νότιο πόλο.

Επιδιώξεις

Η προέκταση του διαστημικού προγράμματος της Ρωσίας προς τη Σελήνη είχε ανακοινωθεί από την ίδια την ηγεσία της χώρας και ίσως αποτελεί προάγγελο και άλλων πρωτοβουλιών στην εξερεύνηση του Διαστήματος από τη μεριά της Ρωσίας, είτε μεμονωμένα, είτε σε συνεργασία με την Κίνα, ίσως και την Ινδία. Η αποστολή θα είχε πραγματοποιηθεί μάλιστα νωρίτερα, αν δεν προέκυπταν οι κυρώσεις που αποφάσισε πριν ενάμιση έτος η ΕΕ ενάντια στη Ρωσία, εξαιτίας της επίθεσής της στην Ουκρανία, με αποτέλεσμα να ματαιωθεί η κατασκευή και παράδοση από τον ESA, της κάμερας πλοήγησης Pilot-D, με τη βοήθεια της οποίας το «Λούνα-25» θα επιχειρούσε προσσελήνωση ακριβείας.

Η Roscosmos ανακοίνωσε ότι είναι ανοιχτή στη συμμετοχή της Ινδίας στον Διεθνή Επιστημονικό Σεληνιακό Σταθμό (ILRS), τη σεληνιακή βάση που επιδιώκει να κατασκευάσει σε συνεργασία με την κινεζική διαστημική υπηρεσία. Εκανε επίσης γνωστό ότι εξετάζει το ενδεχόμενο να τοποθετήσει ρωσικό επιστημονικό φορτίο σε μελλοντικές ινδικές αποστολές εξερεύνησης της Σελήνης. Πρόσκληση προς την Ινδία να συμμετέχει στο πρόγραμμα «Αρτεμις» έχουν απευθύνει φυσικά και οι ΗΠΑ. Οπως και πάνω στη Γη έτσι και στο Διάστημα η Ινδία βρίσκεται στο μέσο της διελκυστίνδας μεταξύ Ρωσίας - Κίνας από τη μια και ΗΠΑ - ΕΕ - Ιαπωνίας από την άλλη. Το αμερικανικό «Αρτεμις» στοχεύει όχι νωρίτερα από τον Νοέμβρη του 2024 να πραγματοποιήσει την πρώτη επανδρωμένη αποστολή του, που περιλαμβάνει αρκετές περιφορές σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη, ενώ η μεθεπόμενη αποστολή θα επιδιώξει να φέρει και πάλι άνθρωπο πάνω στο σεληνιακό έδαφος (κοντά στον νότιο πόλο). Για όλες τις διαστημικές δυνάμεις, η δημιουργία μόνιμων εγκαταστάσεων στη Σελήνη είναι το απαραίτητο βήμα πριν την προσπάθεια για κάτι ανάλογο στον πλανήτη Αρη.

Επιμέλεια:
Σταύρος Ξενικουδάκης
Πηγές: www.laspace.ru, www.nasa.gov, www.thehindu.com, www.space.com