Τι προβλέπει το άρθρο 16 του Συντάγματος και τι έχει εξαγγείλει η κυβέρνηση

Η συζήτηση για την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, ώστε να δοθεί η δυνατότητα λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων στη χώρα μας, έχει ανοίξει στην κεντρική πολιτική σκηνή πριν τις βουλευτικές εκλογές και παραμένει φουντωμένη, ιδιαίτερα μετά τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης περί παράκαμψης του άρθρου 16, μέσω των διακρατικών συμφωνιών που προβλέπει το άρθρο 28 του Συντάγματος.

Από τότε, διάφορα σχέδια και προτάσεις είδαν το φως της δημοσιότητας, για ιδρύματα του εξωτερικού που εκφράζουν ενδιαφέρον να επενδύσουν σε αυτόν τον τομέα, ενώ παράλληλα η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ) επεξεργάζεται τα κριτήρια που θα απαιτούνται για τη λειτουργία τέτοιων ιδρυμάτων στη χώρα μας.

Το άρθρο 16 και η προηγούμενη προσπάθεια αναθεώρησης

Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης έχει μια αξία να θυμηθούμε τι ορίζουν αυτά τα επίμαχα άρθρα του Συντάγματος. Το άρθρο 16 στην παράγραφο 5 σημειώνει: «Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση. Τα ιδρύματα αυτά τελούν υπό την εποπτεία του κράτους, έχουν δικαίωμα να ενισχύονται οικονομικά από αυτό και λειτουργούν σύμφωνα με τους νόμους που αφορούν τους οργανισμούς τους». Και παρακάτω, στην παράγραφο 8, που αναφέρεται στους «όρους χορήγησης άδειας για την ίδρυση και λειτουργία εκπαιδευτηρίων που δεν ανήκουν στο κράτος», ορίζει για άλλη μια φορά ρητά: «Η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται».

Παράλληλα, πρέπει να σημειώσουμε ότι το άρθρο 16 ορίζει και προστατεύει και τον δωρεάν χαρακτήρα της Εκπαίδευσης, σημειώνοντας στην παράγραφο 4 ότι «όλοι οι Ελληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια». Ετσι διατηρούνται δωρεάν τα προπτυχιακά προγράμματα σπουδών στα ΑΕΙ, παρόλο που τα δίδακτρα έχουν εισχωρήσει σε όλα τα άλλα προγράμματά τους (μεταπτυχιακά, εξ αποστάσεως κ.λπ.).

Αυτό το «αγκάθι» για το κεφάλαιο, της ρητής απαγόρευσης των ιδιωτικών πανεπιστημίων στη χώρα μας, έχει μπει στο μάτι πολλών κυβερνήσεων μέχρι τώρα και είχε γίνει προσπάθεια να συμπεριληφθεί το άρθρο 16 και στην προηγούμενη αναθεώρηση του Συντάγματος. Τότε, το 2006 - 2007, είχε ξεσηκωθεί ένα πραγματικά μεγαλειώδες κίνημα ενάντια στην αναθεώρηση του άρθρου 16, με διαρκείς κινητοποιήσεις φοιτητών, μαθητών, πανεπιστημιακών και κυρίως του ίδιου του εργατικού κινήματος. Η ΝΔ, που ήταν κυβέρνηση, είχε πάρει θέση υπέρ της αναθεώρησης του άρθρου, ενώ και το ΠΑΣΟΚ, με αρχηγό τότε τον Γιώργο Παπανδρέου, έλεγε ότι στη χώρα λειτουργούν ήδη ιδιωτικά πανεπιστήμια, εννοώντας τα διάφορα κολέγια, και εμφανιζόταν ξεκάθαρα υπέρ της αναθεώρησης. Οταν όμως ήρθε η κρίσιμη ώρα της σχετικής συζήτησης στη Βουλή, το ΠΑΣΟΚ υπαναχώρησε, πιεσμένο από το μεγαλειώδες κίνημα που εκφραζόταν για μήνες στους δρόμους, και έτσι η κυβέρνηση της ΝΔ δεν βρήκε τους απαιτούμενους 180 βουλευτές για την αναθεώρηση του άρθρου 16.

Από τότε μέχρι τώρα, βέβαια, έγιναν πολλά βήματα στην αναγνώριση των κολεγίων, δηλαδή των μεταδευτεροβάθμιων επαγγελματικών σχολών που συνεργάζονται μέσω συμφωνιών δικαιόχρησης με ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, τα οποία και απονέμουν στους αποφοίτους τους τίτλους σπουδών τους. Στους αποφοίτους των κολεγίων αναγνωρίζονται επαγγελματικά δικαιώματα ίδια με αυτά των αποφοίτων των ελληνικών ΑΕΙ, με τελευταία σχετική ρύθμιση αυτή του 2018 από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, που τους έδωσε και τη δυνατότητα διορισμού στο Δημόσιο με τους ίδιους όρους. Ωστόσο δεν ισοτιμούνται ακαδημαϊκά, δηλαδή ένας απόφοιτος κολεγίου στη χώρα μας δεν μπορεί να κάνει εδώ μεταπτυχιακό, γιατί δεν θεωρείται ότι κατέχει πανεπιστημιακό πτυχίο. Ταυτόχρονα, αυτή η διαδικασία ισοτίμησης των κολεγίων αφορά ιδιωτικές εκπαιδευτικές δομές της χώρας μας που συνεργάζονται μόνο με ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, δεν αφορά δηλαδή συνεργίες με ιδρύματα των ΗΠΑ ή άλλων χωρών εκτός ΕΕ. Γι' αυτό και η διαδικασία ισοτίμησής τους εκπορεύεται από Οδηγίες της ΕΕ από τη δεκαετία του '90 ακόμα, στο πνεύμα της διευκόλυνσης μετακίνησης του εργατικού δυναμικού εντός της ΕΕ, άρα και επιστημονικού δυναμικού, με δυνατότητα αναγνώρισης των τίτλων σπουδών του σε όλη την επικράτεια της ΕΕ.

Οι κυβερνητικές εξαγγελίες για παράκαμψη του άρθρου 16 μέσω του άρθρου 28 του Συντάγματος

Στο πλαίσιο της διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος, η παρούσα Βουλή είναι αυτή που θα αποφασίσει ποια άρθρα του Συντάγματος θα τεθούν προς αναθεώρηση από την επόμενη Βουλή. Ετσι, προεκλογικά αναθερμάνθηκε η συζήτηση για το αν θα μπει τελικά και το άρθρο 16 στον μύλο των προς αναθεώρηση άρθρων, με πολλαπλές τοποθετήσεις από στελέχη τόσο της ΝΔ όσο και των ΣΥΡΙΖΑ - ΠΑΣΟΚ υπέρ της αναθεώρησής του.

Είχε προηγηθεί δε, πριν έναν χρόνο, η πολυδιαφημισμένη επίσκεψη στη χώρα μας εκπροσώπων 30 αμερικανικών πανεπιστημίων που είχαν διερευνητικές επαφές με τα ελληνικά αντίστοιχα ιδρύματα, προκειμένου να αναπτύξουν διαφόρων ειδών και επιπέδων συνεργασίες. Και στο πλαίσιο αυτής της επίσκεψης η κυβέρνηση είχε βρει ευκαιρία για ζύμωση της αναθεώρησης του άρθρου 16, λέγοντας ότι υπάρχει ενδιαφέρον μεταξύ των αμερικανικών ιδρυμάτων να ανοίξουν κέντρα σπουδών και έρευνας στη χώρα μας, ωστόσο αυτά δεν θα μπορούν να απονέμουν τίτλους (εννοώντας το βασικό πανεπιστημιακό πτυχίο), λόγω της ύπαρξης του άρθρου 16.

Ετσι, μετά τις εκλογές, στις προγραμματικές κυβερνητικές δηλώσεις, ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Παιδείας ανακοίνωσαν ουσιαστικά ότι βρήκαν τρόπο «παράκαμψης» του άρθρου 16, μέσω του άρθρου 28. Το άρθρο 28 του Συντάγματος στην πρώτη του παράγραφο σημειώνει ότι «οι γενικά παραδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωσή τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ σύμφωνα με τους όρους καθεμιάς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου». Με άλλα λόγια, εξήγγειλαν ότι μέσω διακρατικών συμβάσεων μπορούν να ανοίξουν παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων στη χώρα μας και να απονέμουν αναγνωρισμένα πανεπιστημιακά πτυχία. Σε αυτήν την περίπτωση λοιπόν θα μιλάμε για μη κρατικά πανεπιστήμια που θα λειτουργήσουν στη χώρα, προφανώς με τη συμμετοχή μεγάλων ιδιωτικών κεφαλαίων και πάντα με σκοπό το κέρδος, με δίδακτρα κ.λπ.

Μια τέτοια προοπτική είναι σίγουρο ότι θα συμπαρασύρει εξελίξεις και στα δημόσια πανεπιστήμια, όπου ήδη οι συμπράξεις με επιχειρήσεις και ιδιωτικά κεφάλαια έχουν προχωρήσει ταχύτατα τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ενώ την ίδια στιγμή η ποιότητα και οι όροι σπουδών για τους φοιτητές χειροτερεύουν.

Με αφορμή όλα τα παραπάνω ο «Ριζοσπάστης» ανοίγει σήμερα τον φάκελο «Μύθοι και αλήθειες για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια», με δημοσιεύματα που θα συνεχιστούν στα επόμενα φύλλα, ψηλαφίζοντας πλευρές των επιχειρημάτων που ακούγονται για περισσότερες τάχα ευκαιρίες στους νέους, για επενδύσεις και ανάπτυξη, για βελτίωση της ποιότητας μέσω του ανταγωνισμού, φωτίζοντας παραδείγματα από τη διεθνή εμπειρία κ.λπ.

Γ